Ζωγραφική

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

H ζωγραφική στο Άγιον Όρος και στις τοιχογραφίες και στις φορητές εικόνες συμβάδισε με μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα παλαιότερων εποχών.
Οι εσωτερικές επιφάνειες των περισσότερων Καθολικών, πολλών Παρεκκλησίων και Τραπεζών στο Άγιον Όρος είναι εξ ολοκλήρου τοιχογραφημένες. Το ίδιο παρατηρείται και στους κεντρικούς Ναούς των Σκητών, τα Κυριακά, καθώς και σε άλλους, μικρότερους Ναούς σε Εξαρτήματα των Ιερών Μονών.

Τα εικονογραφικά θέματα, τοποθετούνται σε ζώνες και χωρίζονται συνήθως με πλαίσια, σαν ιδιαίτεροι πίνακες. Διακρίνονται δύο τάσεις που αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικές εποχές. H πρώτη σχετίζεται με τη λεγόμενη «Μακεδονική Σχολή», με κέντρα την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Αυτή αναπτύσσεται κυρίως στις βόρειες επαρχίες του Βυζαντίου, στο τέλος του 13ου και μέχρι το μέσο του 14ου αιώνα. Η δεύτερη σχετίζεται με τη λεγόμενη «Κρητική Σχολή», είναι περισσότερο συντηρητική, έχοντας και αυτή τις ρίζες της στην πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Παρουσιάζει μεγάλη ακμή στο Άγιον Όρος αλλά και έξω από αυτό τον 16ο αιώνα.

Τοιχογραφίες της πρώτης τάσης υπάρχουν στο ίδιο το Πρωτάτο, που αποδίδονται στον Πανσέληνο, κύριο αντιπρόσωπο της Μακεδονικής Σχολής.[1]Επίσης υπάρχουν στο Καθολικό της Μονής Χιλανδαρίου, το οποίο αποδίδεται στους μεγάλους ζωγράφους Μιχαήλ Aστραπά και Ευτύχιο. Τοιχογραφίες της δεύτερης τάσης – με έργα της Κρητικής Σχολής του 16ου αιώνα – υπάρχουν σε πολλά Καθολικά, σε Παρεκκλήσια και σε Τράπεζες του Αγίου ‘Όρους. Tα καλύτερα δείγματα της τέχνης αυτής είναι οι τοιχογραφίες των Καθολικών της Ιεράς Μονής Mεγίστης Λαύρας και της ιεράς Μονής Σταυρονικήτα, που έγιναν από τον Θεοφάνη τον Κρητικό.

Μετά την εποχή αυτή μπορούμε να πούμε ότι στο Άγιον Όρος συνδυάζονται και οι δύο προηγούμενες τάσεις. Πολλές φορητές εικόνες χρονολογούνται στην εποχή των Παλαιολόγων. Οι περισσότερες όμως που ξεχωρίζουν έγιναν από κρητικούς ζωγράφους και ανήκουν στη μεταβυζαντινή περίοδο. Στις φορητές εικόνες διακρίνονται έντονα τα χαρακτηριστικά της Κρητικής Σχολής, που εμφανίζεται πιο συντηρητική και αυστηρή σε σχέση με τις τοιχογραφίες της.

Στο Άγιον Όρος κυκλοφορούν διάφορες ερμηνευτικές παραδόσεις για πολλές εικόνες σχετικά με την προέλευσή τους, τις προσωνυμίες τους και για τις θαυματουργικές τους ιδιότητες. Πολλές και σημαντικές φορητές εικόνες βρίσκονται στο Πρωτάτο, όπως το «Άξιον Εστί», στις είκοσι Ιερές Μονές, στις δώδεκα Ιερές Σκήτες, αλλά και στα εκατοντάδες Κελιά, Καλύβες και Ησυχαστήρια του Αγίου Όρους. Εικόνες ταυτισμένες με την ιστορία του Αγίου Όρους και τη ζωή των μοναχών.