Ιερές Σκήτες
Οι Ιερές Σκήτες είναι κοινότητες μοναχών που ιδρύθηκαν ιστορικά στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή ορισμένων Μονών, μετά από άδεια της κυρίαρχης Μονής, επικυρωμένη με Πατριαρχικό Σιγίλλιο. Οι Σκήτες είναι δώδεκα και υπάγονται σε κυρίαρχες Μονές. Έχουν μορφή οικισμού και αποτελούνται από τις ονομαζόμενες «Καλύβες». Οι Καλύβες έχουν ενσωματωμένο Ναό και μικρή εδαφική έκταση. Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο κοινός Ναός, το «Κυριακό».
Οκτώ Σκήτες έχουν κοινοτικό, παραδοσιακό τρόπο οργάνωσης και αποτελούν οικισμό από Καλύβες, με κέντρο της θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής των μοναχών το Κυριακό (Κυριακός Ναός). Το Κυριακό συνοδεύεται από την Τράπεζα, το Αρχονταρίκι, τον Ξενώνα, τη Βιβλιοθήκη. Επικεφαλής των μοναχών της Σκήτης είναι ο «Δικαίος», που εκλέγεται από τη Σύναξη των Γερόντων. Έχει ετήσια θητεία, μαζί με αντίστοιχη Επιτροπή δύο συμβούλων. Αντίθετα, τέσσερεις Σκήτες είναι νεότερου τύπου. Ανεγέρθηκαν τον 19ο αιώνα, με μορφή ενιαίου κτιριακού μοναστηριακού συγκροτήματος και είναι κοινοβιακές, με μοναστηριακό τυπικό. Ο Δικαίος είναι ισόβιος και η κτιριακή τους οργάνωση έχει για πρότυπο τις μεγάλες Μονές.
Ιερά Κελιά
Τα Ιερά Κελιά είναι αυτοτελή οικοδομήματα με ενσωματωμένο Ναό, βοηθητικά κτίσματα και καλλιεργήσιμη εδαφική έκταση. Βρίσκονται, είτε διάσπαρτα σε περιοχές της αθωνικής χερσονήσου, είτε σε κελιώτικα συγκροτήματα, όπως στις Καρυές, ενώ οι οικιστές τους έχουν δικαίωμα διαδοχής. Στα Κελιά η παράδοση προσδιορίζει κατά κανόνα τριμελή τη Συνοδεία των μοναχών και επιτρέπει τρείς δόκιμους μοναχούς. Επικεφαλής είναι ο Γέροντας, στον οποίο η κυρίαρχη Μονή έχει παραχωρήσει το Κελί με ειδική διοικητική πράξη και με ανάλογο έγγραφο, που λέγεται «ομόλογο». Το Κελί δίδεται ισόβια, μαζί με την αντίστοιχη εδαφική έκταση, έναντι αντιτίμου, με δικαίωμα διαδοχής. Η διαδοχή προσδιορίζεται με εγγραφή στο ομόλογο των ονομάτων τριών μοναχών. Μετά το θάνατο του Γέροντος αναλαμβάνει επικεφαλής του Κελιού ο δεύτερος κατά την τάξη, καταβάλλοντας στη Μονή το λεγόμενο «τριμερίδιο».
Ιερές Καλύβες
Πρόκειται για κτίρια μικρότερα από τα Κελιά, χωρίς εδαφική έκταση, αλλά με ενσωματωμένο Ναό. Πολλές Καλύβες μαζί μπορεί να συγκροτούν μια Σκήτη, αλλά μπορεί να μην έχουν καμία οργάνωση ή σχέση μεταξύ τους.
Ιερά Καθίσματα
Τα Ιερά Καθίσματα είναι αυτοτελείς οικίες με Ναό, που βρίσκονται σε κοντινή προς τη Μονή θέση και υπάγονται σε αυτή. Δεν έχουν αυτοτελή υπόσταση και παραχωρούνται σε αδελφούς της Μονής χωρίς δικαίωμα διαδοχής, με απόφαση της Γεροντίας.
Ερημητήρια (Ησυχαστήρια) ή Ασκηταριά ή Ασκητήρια
Στις πλέον δύσβατες και απρόσιτες περιοχές της αθωνικής χερσονήσου υπάρχουν τα Ερημητήρια, αυτοσχέδιοι ασκητικοί χώροι, φτιαγμένοι από αναχωρητές μοναχούς. Πρόκειται για κατοικίες μοναχών που αποζητούν μια αυστηρότερη άσκηση – μικρές καλύβες ή σπηλιές που είναι στοιχειωδώς διαρρυθμισμένες ώστε να ανταποκρίνονται στην ανάγκη ασκητικής διαβίωσης. Τα Ερημητήρια αποτελούν την υπέρβαση του κτίσματος. Είναι απλές σε μορφή και μικρές σε μέγεθος Καλύβες, σε απόμακρες περιοχές του Αγίου Όρους, έξω από τη σκητιώτικη εξάρτηση. Δημιουργούνται – με την ευλογία της κυρίαρχης Μονής και του πνευματικού καθοδηγητή του μοναχού – για να καλύψουν τις ελαχιστοποιημένες ανάγκες του.
