Ιερά Μονή Ξενοφώντος

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος βρίσκεται σε παραθαλάσσιο τμήμα της νοτιοδυτικής πλευράς του Άθωνα, σε κοντινή απόσταση από την Ιερά Μονή Δοχειαρίου. Η Μονή ιδρύθηκε λίγο πριν το 998. Κατά το 998 ο κτήτωρ της Μονής και πρώτος Ηγούμενός της, Ξενοφών υπογράφει σε βατοπεδινό έγγραφο – που φυλάσσεται μέχρι σήμερα στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου – ως «Ξενοφών μοναχός και Ηγούμενος της μονής του Αγίου Γεωργίου». Στα χρόνια του Αυτοκράτορα Νικηφόρου Βοτανιάτη, 1078 με 1081, ο Μέγιστος Δουγκάριος, Ναύαρχος της εποχής, Στέφανος, εκάρη μοναχός και ανοικοδόμησε τον αμυντικό της Πύργο και άλλα κτίρια. Επίσης αποκατέστησε το Καθολικό και έφερε στη Μονή πολλές εικόνες και βιβλία, ιδιοκτησίας δικής του, αλλά και του Αυτοκράτορα.

Η Μονή υπέστη πολλές καταστροφές τον 13ο αιώνα, από επιδρομές Λατίνων πειρατών και αρχές του 14ου από Καταλανούς. Κατόρθωσε όμως να ανασυγκροτηθεί, σε σημείο που στα τέλη του ίδιου αιώνα να κατέχει την ένατη θέση στην ιεραρχία των Μονών. Στα πρώτα χρόνια της Τουρκικής κατοχής η Ιερά Μονή Ξενοφώντος πέρασε μεγάλη δοκιμασία, αλλά με τη βοήθεια Ηγεμόνων παραδουνάβιων περιοχών – το 1520 – την ξεπέρασε. Το 1784 με Σιγίλλιο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Γαβριήλ Δ΄, η Μονή επανακοινοβιοποιείται, με πρώτο – μετά την ιδιορρυθμία – Ηγούμενο τον ιερομόναχο Παΐσιο από τη Μυτιλήνη, πρώην Καυσοκαλυβίτη. Το 1817 μεγάλη πυρκαγιά καταστρέφει την νεοκτισθείσα Πτέρυγα απέναντι του Καθολικού, την οποία ανακατασκευάζει ο πρώην Μητροπολίτης Φιλόθεος.

Η περίμετρος της Μονής σχηματίζει τεθλασμένο επτάπλευρο. Ο αρχικός της πυρήνας είναι το νότιο τμήμα, με το παλιό Καθολικό, εφαπτόμενο στη δυτική της Πτέρυγα. Ευδιάκριτη είναι η επέκταση της Μονής προς βορρά στις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε κτίστηκε και το δεύτερό της Καθολικό. Από τη θάλασσα είναι χαρακτηριστική η όψη της, με τους πολλούς ξύλινους εξώστες και τα σαχνισιά. Αντίθετα, σε άλλες πλευρές της, τα ψηλά τείχη προστασίας δίνουν έναν αποκλειστικά οχυρωματικό χαρακτήρα. Η είσοδός της βρίσκεται στον αρχικό της πυρήνα, με ελικοειδές Διαβατικό που εφάπτεται του παλιού Πύργου.

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος έγινε κοινοβιακή με Σιγίλλιο του Πατριάρχη Γαβριήλ Δ΄, το1784 και από τότε λειτουργεί αδιάλειπτα κοινοβιακά. Κατέχει την δέκατη έκτη θέση στην ιεραρχία των αθωνικών Μονών. Έχει ως Εξαρτήματα στη γεωγραφική της περιοχή, τη Σκήτη Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, τέσσερα Καθίσματα και δυο Κελιά, εκτός του Αντιπροσωπείου της στις Καρυές. Ηγούμενός της είναι ο Αρχιμανδρίτης Αλέξιος.

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος έχει δύο Καθολικά, τιμώμενα στον Άγιο Γεώργιο. Το παλαιότερο είναι από τα μικρότερα του Αγίου Όρους και ο Νάρθηκάς του εφάπτεται ουσιαστικά στην ανατολική πλευρά της Τράπεζας. Οι πολύ ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του κυρίως Ναού είναι του κρητικού ζωγράφου Αντωνίου και χρονολογούνται το 1544. Οι τοιχογραφίες του Νάρθηκα είναι του 1564, από το ζωγράφο Θεοφάνη, συνώνυμου εκείνου που αγιογράφησε την Ιερά Μονή Σταυρονικήτα. Οι τοιχογραφίες του Εξωνάρθηκα είναι μεταγενέστερες. Το ξυλόγλυπτο Τέμπλο του αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επιπεδόγλυφης τεχνικής του 17ου αιώνα, με τον πλούσιο φυτικό διάκοσμο. Το νεώτερο Καθολικό θεμελιώθηκε από τον Φιλόθεο το 1817 και περατώθηκε σε είκοσι χρόνια. Είναι μεγαλοπρεπές, ευρύχωρο και πολύ φωτεινό. Το Τέμπλο του, καθώς και η Τράπεζα του Ιερού Βήματος κατασκευάστηκαν από τηνιακά και αθωνικά μάρμαρα. Αρχικές τοιχογραφίες δεν υπάρχουν, εκτός των νεώτερων του Νάρθηκα.

ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ
Το Καμπαναριό της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκεται στον ανώτερο όροφο ενός τετράγωνου, πενταώροφου Πύργου, βορειοδυτικά του νέου Καθολικού. Κατασκευάστηκε το 1864.

ΦΙΑΛΗ
Το περιστύλιο της Φιάλης της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος χρονολογείται από το 1901 και είναι από τα νεώτερα του Αγίου Όρους. Δεν περιβάλλεται από μαρμάρινα θωράκια. Η θολωτή οροφή του περιστυλίου είναι εξ ολοκλήρου τοιχογραφημένη. Η Φιάλη, που είναι κατασκευασμένη από ερυθρό μάρμαρο, είναι πολύ παλαιότερη και ανάγεται στον 11ο αιώνα.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ
Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος έχει δώδεκα Παρεκκλήσια από τα οποία τα ένδεκα είναι εντός της. Μέσα στο παλιό Καθολικό υπάρχουν δύο Παρεκκλήσια, με αυτό του Αγίου Δημητρίου να είναι το αρχαιότερο κτίσμα της Μονής, χρονολογούμενο στα τέλη του 13ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες του είναι της ίδιας εποχής. Σώζονται αρκετά υπολείμματα από τοιχογραφίες του 14ου αιώνα. Το Τέμπλο του, 11ου αιώνα, διατηρεί αυθεντικά τμήματα του αρχικού βυζαντινού (τα μοναδικά αναγνωρισμένα τμήματα βυζαντινών Τέμπλων του Αγίου Όρους).

ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ
Ο κοιμητηριακός Ναός της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκεται νοτιοδυτικά της και είναι αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα. Είναι κατασκευασμένος το 1817. Εσωτερικά είναι μονόχωρος, θολοσκέπαστος και σχηματίζει ανοικτό Νάρθηκα προς τη θάλασσα.

ΑΥΛΗ
Η αυλή της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος περιλαμβάνει το αρχικό της νότιο τμήμα με το παλιό Καθολικό και το νεώτερο, βόρειο τμήμα της, αρχών του 19ου αιώνα, με το νεώτερο Καθολικό. Είναι επικλινής, διαμορφώνοντας διαφορετικά επίπεδα και συνολικά πλακοστρωμένη, σχηματίζοντας ακανόνιστο πολύπλευρο με νησίδες δένδρων και καλλωπιστικών φυτών. Θεωρείται αρκετά ευρύχωρη σε σχέση με άλλες Μονές του Αγίου Όρους. Η είσοδος σε αυτή γίνεται από το νότιο τμήμα, με παλιό, γραφικό λιθόστρωτο.

H Τράπεζα της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκεται στον πρώτο όροφο της νοτιοδυτικής Πτέρυγας. Είναι κατάγραφη με ωραίες τοιχογραφίες που χρονολογούνται από το 1496 και είναι από τις παλαιότερες του Αγίου Όρους. Η κάτοψή της είναι σχεδόν ορθογώνια, με Κόγχες. Κατά μήκος της μιας πλευράς υπάρχει μία συστοιχία παραθύρων προς τη θάλασσα. Εν όψει του εορτασμού της χιλιετηρίδας της Μονής, η Τράπεζα ανακαινίσθηκε ως προς την ξύλινη οροφή της, την επίστρωση του δαπέδου της, τα κινητά, ξύλινα τραπέζια και τους πάγκους. Επίσης συντηρήθηκε και το σύνολο των τοιχογραφιών της, αναδεικνύοντας την σπουδαιότητά τους. Ο χώρος μεταξύ Καθολικού και Τράπεζας είναι επίσης κατάγραφος με τοιχογραφίες του 17ου αιώνα.

ΜΑΓΕΙΡΕΙΟ
Το νέο Μαγειρείο της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος είναι αυτοτελές κτίσμα, τέλους του 14ου αιώνα. Βρίσκεται ανατολικά της Τράπεζας και σε επαφή μαζί της και έχει πρόσωπο προς την αυλή της Μονής.

ΛΑΔΑΡΙΟ
Το Λαδαριό της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκεται ανατολικά της εισόδου, ενώ το Δοχειό της βρίσκεται κάτω από την Τράπεζα.

ΦΟΥΡΝΟΣ
O Φούρνος της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκεται στη νοτιοανατολική, παλιά Πτέρυγα. O παλιός Φούρνος διατηρείται μέχρι και σήμερα, ακριβώς δίπλα του.

ΚΡΑΣΑΡΙΟ
Το Κρασαριό της Μονής βρίσκεται στον ισόγειο και υπόγειο χώρο της νοτιοδυτικής γωνίας της.

Οι Πτέρυγες της Ιερά Μονής Ξενοφώντος, μαζί με τους περιμετρικούς τοίχους σχηματίζουν τεθλασμένο επτάπλευρο. Ένα τμήμα της δυτικής Πτέρυγας είναι των αρχών του 19ου αιώνα και αποτελεί την επέκταση του αρχικού πυρήνα της Μονής προς Βορρά. Η βορειοδυτική γωνία της – όπου βρισκόταν το παλιό Αρχονταρίκι – είναι του 1802. Παράλληλη προς τη θάλασσα είναι η νότια Πτέρυγά της, του 19ου αιώνα, η οποία ανακατασκευάστηκε μετά από πυρκαγιά του 1817, από τον πρώην Μητροπολίτη Φιλόθεο. Η τριώροφη, νοτιοανατολική Πτέρυγα – επονομαζόμενη «των Πατέρων» – με εσωτερικούς επάλληλους ξύλινους εξώστες, έχει την αφετηρία της στον 11ο αιώνα. Πρόσφατα έχει αποκατασταθεί συνολικά. Στην επέκταση του τείχους υπάρχει επιγραφή «1799», με ένθετους πλίνθους. Οι άλλες πλευρές της περιβάλλονται με ψηλά τείχη προστασίας και προσαρτημένα σ΄ αυτά Παρεκκλήσια και βοηθητικά κτίσματα.

ΚΕΛΙΑ
Τα Κελιά των μοναχών της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκονται στους ορόφους της νοτιοανατολικής παλαιάς Πτέρυγας, καθώς και στους ορόφους της νότιας Πτέρυγας, η οποία είναι παράλληλη με τη θάλασσα. Εσωτερικά χαρακτηρίζονται από τις σχετικά περιορισμένες διαστάσεις τους.

ΣΥΝΟΔΙΚΟ – ΗΓΟΥΜΕΝΕΙΟ
Το Ηγουμενείο της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκεται στο βόρειο άκρο της νοτιοδυτικής Πτέρυγας. Εκεί κοντά βρίσκεται και το Συνοδικό, το οποίο μάλιστα αποκαταστάθηκε πρόσφατα. Και τα δύο υπάρχουν στη θέση αυτή από το 1935.

ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ
Το Αρχονταρίκι της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκεται στο νότιο άκρο της, κοντά στην είσοδο. Τα δωμάτια φιλοξενίας καλύπτουν εκατό άτομα.

ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ
Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος διαθέτει στις Πτέρυγές της Εργαστήριο Βυζαντινής Αγιογραφίας, Βιβλιοδετείο, Εκθετήριο Ειδών Λαϊκής Τέχνης, Εργαστήριο Συντήρησης Κειμηλίων, Τοιχογραφιών και Δημιουργίας Νέων Τοιχογραφήσεων, Νοσοκομείο, Φαρμακείο, Γηροκομείο, Οδοντιατρείο, Ραφείο, Κηροπολαστείο, Προσφοριό και πολλούς άλλους βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους.

ΑΡΣΑΝΑΣ
Ο Αρσανάς της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος δεν αποτελεί ξεχωριστό κτίσμα, αλλά βρίσκεται ενσωματωμένος στη νοτιοδυτική γωνία της, λόγω της άμεσης γειτνίασής της με τη θάλασσα.

ΜΥΛΟΙ
Στο ισόγειο – υπόγειο άκρο της δυτικής Πτέρυγας της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος, όπου υπήρχε Πύργος με Παρεκκλήσι, βρισκόταν μεγάλη στέρνα με σύστημα φτερωτής και λειτουργία Νερόμυλου. Στη σχεδιαστική απεικόνιση του 1744, του Ρώσου περιηγητή, Μπάρσκυ προσδιορίζεται η θέση αυτή.

ΨΑΡΟΣΠΙΤΑ
Δυτικά του Αρσανά της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος και σε μικρή απόσταση από αυτόν, υπάρχει μικρό Ψαρόσπιτο, κτισμένο το 1876. Ο όροφός του ήταν χώρος διαμονής και το ισόγειό του βοηθητικός αποθηκευτικός χώρος. Χαρακτηριστική είναι η μεγάλη του απλωταριά πρός τη θάλασσα.

ΕΡΓΑΤΟΣΠΙΤΟ
Νοτιοανατολικά της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος βρίσκεται το μεγάλο και επιβλητικό Εργατόσπιτο. Στο ισόγειό του στεγάστηκε και το παλιό Ξυλουργείο της Μονής. Αποτελεί αξιόλογο κτίσμα λαϊκής αρχιτεκτονικής, του οποίου η αποκατάσταση επέτρεψε τη συνολική επανάχρηση και αξιοποίησή του (ως Εργατόσπιτου και αποθηκευτικόυ χώρου).

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος δεν διασώζει – πλην εκείνου του Καμπαναριού – κανέναν από τους αμυντικούς Πύργους που είχε στην ιστορική της διαδρομή, όπως ο Πύργος που ανοικοδόμησε ο Μέγιστος Δουγκάριος Στέφανος, περί το 1080. H κατάργησή τους δεν σχετίζεται με την επέκταση της Μονής τον 19ο αιώνα. Για τον λόγο αυτό και δεν απεικονίζονται Πύργοι στο σχέδιο του περιηγητή Μπάρσκυ, το 1774 .

H Ιερά Μονή Ξενοφώντος έχει ως Εξαρτήματά της, την Ιερά Σκήτη Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, δύο Κελιά και τέσσερα Καθίσματα.

ΣΚΗΤΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Η Ιερά Σκήτη Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, καλούμενη και «Ξενοφωντινή Σκήτη», συγκροτήθηκε το 1755 από τον ιερομόναχο Σιλβέστρο και τους Γέροντες Εφραίμ και Αγάπιο. Βρίσκεται ανατολικά της Μονής. Έχει τη μορφή οικισμού με Καλύβες. Η Βιβλιοθήκη της Σκήτης περιέχει 150 έντυπα βιβλία και ορισμένα Χειρόγραφα.
Το συγκρότημα του Κυριακού περιλαμβάνει επίσης Τράπεζα και Αρχονταρίκι του 1815 με χώρους φιλοξενίας. Το Κυριακό της Σκήτης του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που αποτελεί τον κεντρικό Ναό της, ανοικοδομήθηκε το 1755. Ο Νάρθηκάς του ανακατασκευάστηκε το 1902. Ο κυρίως Ναός είναι τοιχογραφημένος το 1766 από τους Ηπειρώτες ζωγράφους Κωνσταντίνο και Αθανάσιο, όπως αναγράφεται σε σχετική επιγραφή. Οι τοιχογραφίες εντυπωσιάζουν για τη θεματολογία και την τεχνική τους. Διαθέτει 100 περίπου εικόνες, από τις οποίες ξεχωρίζουν η «Παναγία η Γλυκοφιλούσα» και η «Κοίμηση της Θεοτόκου». Στο Κυριακό φυλάσσονται σε λειψανοθήκες, λείψανα αγίων, μεταξύ των οποίων του Αγίου Χαραλάμπους και του Αγίου Μοδέστου.

Η Ξενοφωντινή Σκήτη αποτελείται από είκοσι έξι Καλύβες, από τις οποίες κατοικούνται οι πέντε. Ορισμένες έχουν – λόγω εγκατάλειψής τους – πολύ μεγάλα κτιριολογικά προβλήματα. Όλες οι Καλύβες έχουν προσαρτημένο Ναό, καθώς και μικρή εδαφική έκταση την οποία και καλλιεργούν οι μοναχοί. Οι δέκα περίπου Γέροντες της Σκήτης ασχολούνται με την κηπουρική, τη μελισσοκομία, και την παραγωγή θυμιάματος.

ΚΕΛΙΑ
Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος έχει μεταξύ των Εξαρτημάτων της δύο Κελιά – του Αγίου Τρύφωνα και του Αγίου Νεκταρίου – που βρίσκονται στη γεωγραφική της περιοχή, εκτός του Αντιπροσωπείου της, του Αγίου Ανδρέα, στις Καρυές.

ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το Σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος στεγάζεται στη νότια Πτέρυγα, σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, για φύλαξη και έκθεση των Κειμηλίων της. Περιλαμβάνει πολλά και αξιόλογα Κειμήλια, μεταξύ των οποίων Σταυρούς με τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, ανάγλυφο εικονίδιο της Μεταμορφώσεως του 13ου αιώνα σε στεατίτη λίθο, εικόνες, μεταξύ των οποίων η ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Γεωργίου, καθώς και η ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Δημητρίου. Επίσης έχει χρυσοκέντητα άμφια, λειτουργικά Σκεύη και αντικείμενα.

ΕΙΚΟΝΟΦΥΛΑΚΙΟ
Ως Εικονοφυλάκιο της Μονής λειτουργούν τα Παρεκκλήσιά της, καθώς και o ειδικά διαμορφωμένος χώρος του Σκευοφυλακίου της. Επίσης έχει διαμορφωθεί αυτοτελής χώρος στον πρώτο όροφο του Πύργου του Κωδωνοστασίου. H Μονή διαθέτει αρκετές βυζαντινές εικόνες, μεταξύ των οποίων της Μεταμόρφωσης του Χριστού, 12ου αιώνα, καθώς και η θαυματουργή εικόνα της «Θεοτόκου της Οδηγήτριας», για την οποία η παράδοση αναφέρει ότι ήλθε το έτος 1730 από την ιερά Μονή Βατοπεδίου. Επίσης έχει πολλές αξιόλογες μεταβυζαντινές και νεώτερες εικόνες, όπως του Τιμίου Προδρόμου, 17ου αιώνα. Τέλος, αξίζει να μνημονευθεί το Βημόθυρο του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, 16ου αιώνα.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
H αξιόλογη Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος στεγάζεται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους της νότιας Πτέρυγας, σε όμορους χώρους του Σκευοφυλακίου. Περιέχει 10.000 έντυπα βιβλία, παλαιά έγγραφα, καθώς και περισσότερους από 400 χειρόγραφους Κώδικες, από τους οποίους οκτώ είναι περγαμηνοί, καθώς και τρία Ειλητάρια.

Print Friendly, PDF & Email