Ιερά Μονή Βατοπεδίου

Το Καθολικό της Iεράς Μονής Βατοπεδίου, είναι κτίσμα του 10ου αιώνα. Η τυπολογία του βασίζεται σ΄ εκείνη του Καθολικού της Μεγίστης Λαύρας. Ανακατασκευάστηκε τον 14ο αιώνα, ενώ τον 17ο αιώνα έγινε προσθήκη διώροφου ανοικτού Εξωνάρθηκα. Στο Καθολικό διατηρούνται τα μοναδικά εντοίχια ψηφιδωτά του 11ου και 14ου αιώνα που σώζονται στο Άγιον Όρος. Οι τοιχογραφίες του είναι των αρχών του 1312, της λεγόμενης «Μακεδονικής Σχολής». Οι τοιχογραφίες της Λιτής του Καθολικού είναι αυθεντικές, ενώ οι υπόλοιπες επιζωγραφήθηκαν μεταγενέστερα. Το περίτεχνο ξυλόγλυπτο Εικονοστάσιο είναι έργο του 1788. Αντικατέστησε το αρχικό μαρμάρινο, του οποίου ένα τμήμα σώζεται στην αρχική θέση. Το μαρμαροθετημένο δάπεδό του είναι εξαιρετικής τέχνης.

ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ
Τo Καμπαναριό της Iεράς Μονής Βατοπεδίου, κατασκευασμένο το 1427, βρίσκεται νότια της Φιάλης . Είναι από τα υψηλότερα του Αγίου Όρους και έχει σήμερα οκτώ καμπάνες. Φέρει στην όψη του κεραμοπλαστική επιγραφή.

ΦΙΑΛΗ
Η Φιάλη του Καθολικού είναι οκτακίονη. Περιβάλλεται από δεύτερο περιστύλιο που συνδέεται με τον Εξωνάρθηκα του Καθολικού. Η σημερινή της μορφή είναι αποτέλεσμα ανακαίνισης του 1810, ενώ η αρχική ήταν του 14ου αιώνα. Κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα μεταφέρεται η εικόνα της Παναγίας της «Βηματάρισσας» και ο Σταυρός του Μεγάλου Κωνσταντίνου για την τέλεση του Αγιασμού των υδάτων.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ
Η Iερά Μονή Βατοπεδίου διαθέτει συνολικά τριάντα ένα Παρεκκλήσια. Τα δώδεκα βρίσκονται εκτός Μονής και τα υπόλοιπα στο κτιριακό της συγκρότημα. Πέντε από αυτά βρίσκονται ενσωματωμένα στο Καθολικό και τρία στους αμυντικούς Πύργους της. Στις Πτέρυγες της Μονής υπάρχουν εννέα Παρεκκλήσια. Ένα από αυτά είναι του Αγίου Ανδρέα, με ωραίο ξυλόγλυπτο Τέμπλο. Τέλος, στην αυλή υπάρχουν δύο Παρεκκλήσια. Το ένα είναι της Αγίας Ζώνης. Το εξαιρετικής τέχνης επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο Τέμπλο του είναι του 1816. Θεωρείται ένα από τα ωραιότερα του Αγίου Όρους.

ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ
Ο κοιμητηριακός Ναός των Αγίων Αποστόλων είναι κτίσμα επιβλητικό και βρίσκεται δυτικά της Μονής. Η παρούσα φάση του Ναού και της εικονογράφησής του είναι του 1683.

ΑΥΛΗ
Η αυλή της Iεράς Μονής Βατοπεδίου είναι ιδιαίτερα μεγάλη και διαμορφώνεται σε δύο επίπεδα, ένα οριζόντιο και ένα επικλινές. Στο οριζόντιο τμήμα περιλαμβάνεται και το ιστορικότερο τμήμα της Μονής, ενώ η επικλινής αυλή προέκυψε από μεταγενέστερη επέκταση. Όλη η αυλή είναι λιθόστρωτη, ενώ η είσοδός σ΄ αυτή γίνεται από το Διαβατικό της δυτικής Πτέρυγας. Εκτός από το Καθολικό, που βρίσκεται στην βορειοανατολική της γωνία, περιλαμβάνει και αρκετά κτίσματα σε διάφορα σημεία της.

H Τράπεζα της Ιεράς Mεγίστης Μονής Βατοπεδίου είναι της ίδιας τυπολογίας με εκείνη της Μεγίστης Λαύρας. Η κάτοψή της έχει σχήμα σταυρού και σήμερα είναι πλακόστρωτη. Βρίσκεται σε αυτοτελές κτίσμα του 1785, απέναντι από την κύρια είσοδο του Καθολικού. Είναι τοιχογραφημένη στο μεγαλύτερό της τμήμα. Αποτελείται από κτιστούς ημικυκλικούς πάγκους και μαρμάρινα τραπέζια σε κτιστές βάσεις. Πρόσφατα, με την μετατροπή της Μονής σε κοινοβιακή και προκειμένου να αξιοποιείται το σύνολο των τραπεζιών, έγινε λειτουργική επαναδιάταξή τους. Η προηγούμενη Τράπεζα, όπως προέκυψε από ανασκαφική έρευνα, ήταν περίπου στην ίδια θέση, επιστρωμένη με κεραμικά πλακίδια. Η οροφή της είναι περίτεχνη, με ξύλινες χρωματιστές σανίδες και πήχεις.

Μαγειρείο
Το αρχικό Μαγειρείο της Μονής ήταν κτισμένο δυτικά και απέναντι της Τράπεζας. Kαταστράφηκε από πυρκαγιά, μαζί με την προηγούμενη Τράπεζα. Το νέο Μαγειρείο βρίσκεται στο ισόγειο της βόρειας Πτέρυγας.

Λαδαριό
Το Λαδαριό της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου βρίσκεται σε αυτοτελές κτίσμα απέναντι και νότια της Τράπεζας. Οι περιμετρικές του λιθοδομές είναι του 1627. Εκεί φυλάσσεται σε πιθάρια και μαρμάρινες στέρνες το λάδι. Υπάρχουν επίσης δύο μαρμάρινες σαρκοφάγοι που χρησιμεύουν ως ελαιοδοχεία.

Κρασαριό
Το Κρασαριό της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου βρίσκεται αριστερά του Διαβατικού, σε μικρή απόσταση από αυτό.

Οι Πτέρυγες της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου είναι πολυώροφες και σχηματίζουν ακανόνιστο πολύγωνο. Η μεγαλύτερη, μήκους 200 μέτρων, είναι η βορεινή που κτίστηκε στα μέσα του 17ου αιώνα. Ένα μεγάλο κατεστραμμένο από πυρκαγιά, τμήμα της, ανακατασκευάστηκε τις προηγούμενες δεκαετίες. Η νοτιοανατολική Πτέρυγα που χαρακτηρίζεται από σύνολο τοξωτών ανοιγμάτων και σαχνισιών κτίστηκε το 1818. Η νεότερη Πτέρυγα είναι η νοτιοδυτική, κτισμένη το 1864. Η στέγη της επικαλύπτεται με μολυβδόφυλλα, οι όψεις της είναι από ορθογωνισμένη πέτρα και τα ανοίγματα των παραθύρων πλαισιώνονται από μάρμαρο.

ΚΕΛΙΑ
Τα Κελιά των μοναχών βρίσκονται στη νοτιοανατολική Πτέρυγα. Κατά την περίοδο που η Μονή ήταν ιδιόρρυθμη υπήρχαν αυτοτελή διαμερίσματα για τους μοναχούς. Σήμερα, ο κάθε μοναχός διαθέτει το ατομικό του, μονόχωρο Κελί.

ΣΥΝΟΔΙΚΟ – ΗΓΟΥΜΕΝΕΙΟ
Το Ηγουμενείο της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου στεγάζεται, μαζί με τη Γραμματεία, στον δεύτερο όροφο της βορεινής Πτέρυγας. Εκεί βρίσκεται και η μεγάλη αίθουσα του Συνοδικού.

ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ
Το παλιό Αρχονταρίκι της Μονής και ο Ξενώνας, με δωμάτια φιλοξενίας, βρίσκονται σε τμήμα της βορεινής Πτέρυγας. Το νέο Αρχονταρίκι και ο Ξενώνας επισήμων διαμορφώθηκαν στην νεότερη, νοτιοδυτική Πτέρυγα.

ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ
Η Ιερά Μονή Βατοπεδίου έχει οργανωμένους χώρους Γηροκομείου, Φαρμακείου, Οδοντιατρείου και νοσηλείας των μοναχών. Επίσης διαθέτει Κηροπλαστείο, Προσφοριό, Ραφείο, Ξυλουργείο, Ηλεκτρολογείο και Πυροσβεστείο.  Έχει, επιπλέον, Εργαστήρια Συντήρησης Κειμηλίων, γραφείο μηχανογράφησης παλιάς βιβλιοθήκης και εργαστήρια χειροτεχνίας. Τέλος, έχει πλήρες φωτογραφικό εργαστήριο, γραφείο ηλεκτρονικής επεξεργασίας κειμένων για εκδόσεις, εκθετήριο εκδόσεων και χειροτεχνημάτων της Μονής.

ΑΡΣΑΝΑΣ

Μεταξύ των εννέα Πύργων που συμβάλουν στη συνολική μορφολογία της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου ξεχωρίζει ο Πύργος του Καμπαναριού – του 1427. Επίσης, ο βυζαντινός Πύργος της Μεταμορφώσεως – με μεταγενέστερες μεταβυζαντινές προσθήκες – οι δύο αμυντικοί Πύργοι αμφίπλευρα της εισόδου της Μονής και ο ιστορικός Πύργος της Παναγίας, 16ου αιώνα, κτισμένος πάνω στον αρχικό βυζαντινό Πύργο. Εκτός Μονής ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο βυζαντινός Πύργος της «Κολιτσούς», εκεί όπου βρισκόταν η αρχαία Μονή του «Καλετζή».

Η Ιερά Μονή Βατοπεδίου έχει δύο Σκήτες: την Ιερά Σκήτη Αγίου Δημητρίου και την Ιερά Σκήτη Αγίου Ανδρέα. Έχει επίσης είκοσι έξι Κελιά και ένα Κάθισμα.

ΙΕΡΕΣ ΣΚΗΤΕΣ

ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Η Ιερά Σκήτη Αγίου Δημητρίου είναι κτισμένη σε μορφή οικισμού και σε απόσταση μιας ώρας περίπου νοτιοδυτικά της Μονής. Στη θέση της Σκήτης ήταν παλαιά η Μονή του «Χαλκέως». Οργανώθηκε ως Σκήτη τον 18ο αιώνα . Το 1729 συντάχθηκε το πρώτο της Τυπικό, που ρυθμίζει τον τρόπο λειτουργίας της. ‘Όπως όλες οι παραδοσιακού τύπου Σκήτες είναι ιδιόρρυθμη στον τρόπο λειτουργίας της.

Το Κυριακό της Σκήτης ανάγεται στη βυζαντινή εποχή. Ό,τι σώζεται από την εποχή εκείνη είναι το μαρμαροθέτημα του Κυριακού, έργο του 12ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες του κυρίως Ναού είναι του 1755. Ο Εξωνάρθηκας είναι μεταγενέστερος και οι τοιχογραφίες του είναι του 1806.

Οι Καλύβες της Σκήτης είναι είκοσι μία. Οι περισσότερες από αυτές είναι σήμερα ερειπωμένες.

ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ
Η Ιερά Σκήτη Αγίου Ανδρέα, επονομαζόμενη «Σεράϊ», βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του οικισμού των Καρυών. Είναι κτισμένη σε μορφή ενιαίου συγκροτήματος, στη θέση της παλαιάς Μονής του «Ξύστρου». Μέχρι τον 17ο αιώνα ήταν Κελί του Αγίου Αντωνίου και, μετέπειτα, Κελί Αγίου Ανδρέα. Στα μέσα του 19ου αιώνα εγκαθίστανται οι πρώτοι Ρώσοι μοναχοί, οι οποίοι επεκτείνουν τα κτίρια και ανοικοδομούν το σημερινό μεγαλοπρεπή Ιερό Ναό του Αγίου Ανδρέα. Το 1849, με πατριαρχικό Σιγίλλιο, ανακηρύσσεται σε κοινοβιακή Σκήτη του Αγίου Ανδρέα. Στις αρχές του 20ου αιώνα είχε 800 μοναχούς. Μετέπειτα και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα είχε φθίνουσα πορεία και τελικά, για ορισμένα χρόνια, ερήμωσε. Πρόσφατα επαναλειτούργησε με την εγκαταβίωση σ΄ αυτήν, μικρής συνοδείας μοναχών, οι οποίοι ασχολούνται με συντηρήσεις εικόνων.

Το Κυριακό της Ιεράς Σκήτης Αγίου Ανδρέα, βασιλικού τύπου, άρχισε να οικοδομείται από Ρώσους μοναχούς το 1842. Η ανοικοδόμησή του διήρκεσε 58 χρόνια. Εγκαινιάστηκε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Ιωακείμ τον Γ’, το 1900. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Ναούς των Βαλκανίων. Έχει μήκος 60, πλάτος 33 και ύψος 29 μέτρα . Το Τέμπλο του είναι ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο.

Στις Πτέρυγες της Σκήτης υπάρχουν τα Κελιά των μοναχών. Σε τμήμα της νοτιοανατολικής Πτέρυγας της Σκήτης που προορίζεται για Αρχονταρίκι, λειτουργεί από το 1953 η «Αθωνιάδα Σχολή». Η δυτική Πτέρυγα – όπου βρισκόταν η βιβλιοθήκη της – καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1956.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ
Στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου υπάγονται είκοσι έξι Κελιά που βρίσκονται γύρω από αυτήν ή σε πιο μακρινές περιοχές. Στην περιοχή της «Κολλιτσούς» βρίσκονται οκτώ Κελιά. Δύο Κελιά είναι επίσης στην περιοχή «Γυφτάδικα» και δύο στις Καρυές.

ΙΕΡΑ ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
Η Ιερά Μονή Βατοπεδίου έχει ένδεκα Καθίσματα στην ευρύτερη περιοχή της. Δύο από αυτά βρίσκονται κοντά στη Μονή.

ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το Σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου βρίσκεται στον αύλειο χώρο απέναντι από την Τράπεζα. Φυλάσσονται πολλά και σπάνια Κειμήλια, όπως τμήμα του Τιμίου Ξύλου και η Ζώνη της Παναγίας. Επίσης φυλάσσονται το πολύχρωμο, από ίασπι, ποτήρι – δώρο του Καντακουζηνού Παλαιολόγου, χρυσοκέντητα και αργυροκέντητα ιερά Άμφια καθώς και ιερά Σκεύη πολλών μορφών και τύπων.

ΕΙΚΟΝΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το Εικονοφυλάκιο της Μονής βρίσκεται στη βορεινή Πτέρυγα. Περιλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος από τις 2000 φορητές εικόνες που βρίσκονται στη Μονή. Μεταξύ αυτών είναι πολλές εικόνες της Παναγίας, με χαρακτηριστικές προσωνυμίες, όπως «Οδηγήτρια», «Βηματάρισσα», «Αντιφωνήτρια», «Παραμυθία», «Παντάνασσα», «Ελαιοβρύτισσα», «Εσφαγμένη». Όλες συνδέονται με την ιστορική διαδρομή της Μονής και με πολλές παραδόσεις και θαύματα.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Η Βιβλιοθήκη και το αρχείο της Μονής στεγάζονται σε έναν από τους αμυντικούς της Πύργους. Περιέχει 2.050 Χειρόγραφα, από τα οποία το ένα τρίτο είναι γραμμένα σε περγαμηνή. Διαθέτει επίσης, 25 περγαμηνά Ειλητάρια. Εκεί φυλάσσεται μέρος από τα 40.000 έντυπα, από τα οποία πολλά είναι αρχέτυπα και παλαίτυπα. Το αρχείο της Μονής περιλαμβάνει τριακόσιες δέκα χιλιάδες έγγραφα. Από αυτά, πολυάριθμα είναι Χρυσόβουλα βυζαντινών αυτοκρατόρων, πατριαρχικά Σιγίλια και άλλα, πολύτιμα έγγραφα.