Η Ιερά Μονή Mεγίστης Λαύρας έχει τα περισσότερα Εξαρτήματα από όλες τις Μονές του Αγίου Όρους. Έχει τρεις Σκήτες, Καθίσματα, πολλά Κελιά και Ησυχαστήρια, συγκεντρωμένα ή διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές της, καθώς και Ερημητήρια σε δυσπρόσιτες περιοχές. Παλαιότερα υπήρχαν και άλλες Σκήτες οι οποίες καταργήθηκαν. Σήμερα είναι περιοχές Κελιών και Ησυχαστηρίων.
ΙΕΡΕΣ ΣΚΗΤΕΣ
Τρείς Σκήτες από τις δώδεκα του Αγίου Όρους υπάγονται στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας. Οι δύο είναι σε μορφή οικισμού, όπως η Σκήτη της Αγίας Άννας και η Σκήτη της Αγίας Τριάδος. Βρίσκονται στη νοτιοδυτική πλευρά της αθωνικής χερσονήσου. Η τρίτη είναι η Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου, σε μορφή ενιαίου κτιριακού συγκροτήματος και βρίσκεται επάνω από τον Ακράθωνα.
ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΑΣ
H Ιερά Σκήτη της Αγίας Άννας βρίσκεται στο κάτω άκρο της νοτιοδυτικής πλευράς του Άθωνα, κτισμένη σε κατάφυτη πλαγιά με πολλά νερά. Είναι η αρχαιότερη και μεγαλύτερη Σκήτη του Αγίου Όρους, σε μορφή οικισμού με Καλύβες και με κεντρικό συγκρότημα του Κυριακού. Περιλαμβάνει και την περιοχή της Μικράς Αγίας Άννας με τις αντίστοιχες Καλύβες. Μέχρι τον 17ο αιώνα ήταν περιοχή Ερημητηρίων, ενώ από τον 17ο αιώνα λειτουργεί ως συγκροτημένη Σκήτη. Είναι Σκήτη με έντονο ησυχαστικό χαρακτήρα.
Το Κυριακό της Σκήτης της Αγίας Άννας ανεγέρθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα. Τοιχογραφήθηκε το 1757. Έχει ξύλινο υαλόφρακτο Εξωνάρθηκα. Το περιφραγμένο με τοίχο – για λόγους προστασίας – συγκρότημα του Κυριακού περιλαμβάνει ενσωματωμένα με τον Ναό, Τράπεζα και Ξενώνα. Εδώ διαμένει και ο Δικαίος. Επίσης έχει αύλειο χώρο με Κιόσκι και νεώτερο κτίριο Βιβλιοθήκης, Εικονοφυλακίου και Σκευοφυλακίου. Φυλάσσονται 100 περίπου Χειρόγραφα, αρκετές φορητές εικόνες και ιερά Κειμήλια. Το σημαντικότερο είναι εκείνο της Αγίας Άννας, μητέρας της Θεοτόκου.
Οι Καλύβες της Σκήτης της Αγίας Άννας βρίσκονται διάσπαρτες σε πλαγιά με έντονη βλάστηση. Το σύνολο των Καλυβών της είναι 61. Αρκετές από αυτές είναι ακατοίκητες. Οι περισσότερες διαθέτουν Ναό και μικρή εδαφική έκταση. Στη Σκήτη εγκαταβιώνουν 85 μοναχοί που, παράλληλα με το εργόχειρό τους, ασχολούνται και με την αλιεία και την κηπουρική. Οι Γέροντες ασχολούνται επίσης με την αγιογραφία, την ξυλογλυπτική, την κατασκευή θυμιάματος και τη μικροτεχνία.
ΜΙΚΡΑ ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ
H Mικρά Αγία Άννα είναι ησυχαστική περιοχή – παράρτημα της Αγίας Άννας – με αφετηρία κατοίκησης τον 16ο αιώνα. Αποτελείται από επτά Καλύβες. Οι Γέροντες ασχολούνται με τη μικροτεχνία, την ξυλουργική, την ψαλτική. Εδώ μόνασε ο μεγάλος υμνογράφος της Εκκλησίας Γεράσιμος ο Μικραγιαννανίτης.
ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ
H Ιερά Σκήτη Αγίας Τριάδος, επονομαζόμενη «Καυσοκαλυβίων» βρίσκεται στο νότιο τμήμα της αθωνικής χερσονήσου, σε περιοχή έντονα βραχώδη και επικλινή. Έχει μορφή οικισμού. Το όνομά της προέκυψε από τον μοναχό Μάξιμο τον Καυσοκαλύβη, ασκητή του 14ου αιώνα. Οι μοναχοί που εγκαταβιώνουν εκεί ασχολούνται με την αγιογραφία, την ξυλογλυπτική, τη μικροτεχνία και την παρασκευή θυμιάματος, καθώς και με την κηπευτική και την αλιεία.Το Κυριακό της ανεγέρθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και είναι εξ ολοκλήρου αγιογραφημένο. Το συγκρότημα του Κυριακού περιλαμβάνει, εκτός από τον Ναό της Αγίας Τριάδας, Τράπεζα και Ξενώνα. Εδώ μένει και ο Δικαίος της Σκήτης που έχει ετήσια θητεία. Το Καμπαναριό του είναι αυτοτελές κτίσμα του Πατριάρχου Ιωακείμ του Γ΄.
Ο οικισμός της Σκήτης των Καυσοκαλυβίων περιλαμβάνει τριάντα τέσσερις Καλύβες με ενσωματωμένο Ναό και πέντε ξεροκάλυβα. Διαθέτουν μικρή εδαφική έκταση. Διασώζεται η Καλύβη του Αγίου Ακακίου, αρχών του 18ου αιώνα, με προσωπικά αντικείμενα. Οι Γέροντες της Σκήτης ασχολούνται με την αγιογραφία, την ξυλογλυπτική, τη μικρογλυπτική και με άλλα εργόχειρα. Κατασκευάζουν εικόνες, σφραγίδες για τα πρόσφορα, κοχλιάρια, κομβολόγια, και κομποσκοίνια.
ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ
H Ιερά Σκήτη Τιμίου Προδρόμου, επονομαζόμενη και «Ρουμάνικη», βρίσκεται στην ανατολική άκρη της χερσονήσου, σε μία ερημική, πετρώδη περιοχή που ονομάζεται Βίγλα. Έχει μορφή ενιαίου κοινοβιακού συγκροτήματος. Στη θέση της ήταν μέχρι το 1854 Κελί του Τιμίου Προδρόμου με μοναχούς καταγόμενους από τη Χίο. Η Μεγίστη Λαύρα, με έγγραφό της, επέτρεψε τη μετατροπή του Κελιού σε Σκήτη.
Το 1856 επικυρώθηκε τελικά η ίδρυση και η κοινοβιακή οργάνωση της Σκήτης από Μολδαβούς μοναχούς, με Πατριαρχικό Σιγίλλιο του Πατριάρχου Κυρίλλου Ζ΄. Εγκαινιάστηκε το 1866. Με οικονομικές ενισχύσεις δημιουργήθηκε δεξαμενή, συγκρότημα Αρσανά που συνδέεται με τη Σκήτη με καλντερίμι και εξωτερικά κτίσματα.
Το Κυριακό της Σκήτης βρίσκεται στο μέσον της αυλής και θεμελιώθηκε το 1857. Έχει μήκος 30 και ύψος 18 μέτρα. Είναι αφιερωμένο στη Βάπτιση του Κυρίου. Είναι αγιορειτικού ρυθμού, εξ ολοκλήρου αγιογραφημένο από Ρουμάνους ζωγράφους το 1863, με τρείς τρούλους και Εξωνάρθηκα. Φυλάσσονται άγια λείψανα διαφόρων αγίων και εικόνες, μεταξύ των οποίων η Παναγία η Αχειροποίητος. Ο Εξωνάρθηκας περικλείεται από περίτεχνο τζαμωτό. Σε χώρο πάνω από τον Εξωνάρθηκα, στεγάζεται το Σκευοφυλάκιο της Σκήτης, με αρκετά μεγάλο αριθμό Κειμηλίων.
Οι Πτέρυγες της Σκήτης σχηματίζουν ορθογώνιο. Στη διώροφη δυτική Πτέρυγα βρίσκεται η είσοδος της Σκήτης, με Καμπαναριό ύψους 25 μέτρων, Παρεκκλήσι, καθώς και Αρχονταρίκι, Τράπεζα και Μαγειρείο. Στη μονώροφη ανατολική πλευρά, σε αυτοτελές κτίσμα, βρίσκεται η Βιβλιοθήκη, ο Φούρνος και το Ξυλουργείο.
Η Βιβλιοθήκη αριθμεί 5.000 έντυπα βιβλία, τα περισσότερα του 19ου αιώνα και γραμμένα στη Ρουμανική γλώσσα. Διαθέτει και 130 Χειρόγραφα. Στη νότια Πτέρυγα, κτισμένη το 1882, βρίσκονται τα Κελιά των μοναχών, το Συνοδικό, το γραφείο του Δικαίου και το Νοσοκομείο. Στην εξωτερική πλευρά βρίσκεται ο Ναός του Τιμίου Προδρόμου από το αρχικό Κελί και πρώτο Κυριακό της Σκήτης. Στη βόρεια Πτέρυγα βρίσκονται Κελιά για μοναχούς και ένα Παρεκκλήσιο.
ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ
Τα Κελιά της Ιεράς Μονής Mεγίστης Λαύρας βρίσκονται στις περιοχές «Προβάτα», «Μορφωνού», «Κερασιά», «Άγιο Νείλο» και στον οικισμό των Καρυών. Τα Κελιά της με προσδιορισμένη εδαφική έκταση είναι εκατοντάδες, αλλά ερειπωμένα τα περισσότερα. Από αυτά είναι κατοικήσιμα τα 60 και ήδη κατοικούνται τα 45 με 65 εξαρτηματικούς μοναχούς.
ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΠΡΟΒΑΤΑΣ
Η περιοχή της «Προβάτας», της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας βρίσκεται στη βορεινή πλευρά του Άθωνα. Εδώ τοποθετούν πολλοί τη Σκήτη της «Γλωσσίας» που ήκμασε τον 14ο αιώνα. Στη Σκήτη αυτή έζησε τον 14ο αιώνα και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Στις αρχές του αιώνα υπήρχαν δεκαεπτά Κελιά, κατοικημένα από εκατό μοναχούς. Το αρχαιότερο από τα σωζόμενα Κελιά είναι του Αγίου Γεωργίου, με τοιχογραφίες του 1635.
ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΜΟΡΦΩΝΟΥΣ
Η περιοχή των Κελιών της «Μορφωνούς» ή «Αμαλφινούς» οφείλει την ονομασία της στην παλαιότερη Μονή των Αμαλφηνών, η οποία – μετά την ερήμωσή της – περιήλθε στη Μεγίστη Λαύρα, τον 12ο αιώνα. Από τη Μονή αυτή διασώζεται ο Πύργος της. Κειμήλιά της φυλάσσονται στη Μεγίστη Λαύρα. Τα Κελιά εκτείνονται στην ευρύτερη περιοχή και διαθέτουν ικανή εδαφική έκταση, με ελαιώνες και φουντουκιές. Σ΄ αυτά εγκαταβιώνουν πέντε μοναχοί.
ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΚΕΡΑΣΙΑΣ
Η «Κερασιά» αποτελεί μία από τις αρχαιότερες κελιώτικες περιοχές του Αγίου Όρους. Αποτελεί τον ενδιάμεσο σταθμό της μοναδικής διαδρομής – ανάβασης στον Άθωνα, η κορυφή του οποίου απέχει άλλες τρεις ώρες. Βρίσκεται επάνω από τη Σκήτη των Καυσοκαλυβίων και σε υψόμετρο 700 μέτρων. Τα πρώτα Κελιά στην περιοχή παραχωρήθηκαν με ομόλογο από τη Μονή Μεγίστης Λαύρας πριν από το 14ο αιώνα .Όλα έχουν ενσωματωμένο Ναό με ξυλόγλυπτα Τέμπλα και αρκετά μεγάλη εδαφική έκταση – περίπου δέκα στρεμμάτων το καθένα. Σήμερα, η Κερασιά αριθμεί δώδεκα Κελιά στα οποία κατοικούν τριάντα πέντε μοναχοί. Ασχολούνται κυρίως με την τέχνη των ένθετων εκκλησιαστικών επίπλων, με την ξυλογλυπτική και την κατασκευή αγιορειτικών εργοχείρων. Η μετάβαση από τον Αρσανά της Κερασιάς – που ονομάζεται Κλέφτικο – γίνεται πεζή ή με ζώα, σε μία ώρα.
ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΑΓΙΟΥ ΝΕΙΛΟΥ
O «Άγιος Νείλος» αποτελεί ερημική περιοχή Κελιών, στη νοτιοανατολική πλευρά του Άθωνα. Το όνομά της οφείλεται στον Άγιο Νείλο που ασκήτεψε στο Κελί της Παναγίας και που σήμερα φέρει το όνομά του. Ιστορικά, η περιοχή είχε το όνομα «των Σπανών». Ήκμασε κατά τον 17ο αιώνα. Όλα έχουν Ναό και αρκετά μεγάλη εδαφική έκταση. Οι κελιώτες μοναχοί ασχολούνται με την αγιογραφία και αγιορειτικά εργόχειρα.
ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΚΑΡΥΩΝ
Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας έχει Αντιπροσωπείο που τιμάται στην Αγία Άννα, στις Καρυές, οκτώ Κελιά στα οποία διαμένουν συνολικά 10 μοναχοί, καθώς και τρία οικήματα και αρκετή δασική περιοχή. Μέχρι το 1930 υπήρχαν και άλλα Κελιά της στη θέση της σημερινής πλατείας του Πρωτάτου, μεταξύ των οποίων εκείνο των Εκκλησιαστικών και του Τυπογράφου.
ΙΕΡΑ ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
H Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας έχει δέκα Καθίσματα στην ευρύτερη περιοχή της., Από αυτά τα επτά βρίσκονται κοντά στη Μονή, μεταξύ των οποίων είναι το Ιερό Κάθισμα των Αγίων Αρχαγγέλων ή «Κουκουζέλη», όπου μόνασε τον 14ο αιώνα ο μεγάλος μελωδός της Εκκλησίας Άγιος Ιωάννης Κουκουζέλης. Στην περιοχή «Βίγλα» και κοντά στην Ιερά Σκήτη Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται το Ιερό Κάθισμα του «Ακαθίστου»» ή Σπήλαιο του Αγίου Αθανασίου». Τέλος, σε απόσταση οκτώ χιλιομέτρων περίπου βορειότερα της Μονής και κοντά στην Ιερά Μονή Καρακάλλου βρίσκεται το Ιερό Κάθισμα του Αγίου Ευσταθίου ή «Μυλοποτάμου», που ιδρύθηκε από τον Άγιο Αθανάσιο για να χρησιμεύσει ως τόπος ανάρρωσης μοναχών. Έχει μορφή συγκροτήματος με αμυντικό Πύργο και διαθέτει αρκετή εδαφική έκταση με αμπελώνες. Εδώ μόνασε τον 19ο αιώνα και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Ιωακείμ ο Γ΄. Σήμερα, η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας έχει εξήντα Ησυχαστήρια στις περιοχές Βουλευτήρια, Άγιος Βασίλειος, Βίγλα, Κατουνάκια και Καρούλια. Τα περισσότερα από αυτά – επειδή βρίσκονται σε άνυδρες τοποθεσίες – καλύπτουν τις ανάγκες τους με βρόχινο νερό και δεν διαθέτουν δική τους καλλιεργήσιμη έκταση.
ΚΑΤΟΥΝΑΚΙΑ
Τα «Κατουνάκια» αποτελούν περιοχή είκοσι δύο Ησυχαστηρίων, που βρίσκεται μεταξύ Μικρής Αγίας Αννας, Καρουλίων και Αγίου Βασιλείου. Η περιοχή είναι βραχώδης και απόκρημνη. Από τα πιο συγκροτημένα Ησυχαστήρια είναι των Οσίων Πατέρων, επονομαζόμενο «των Δανιηλαίων», του Οσίου Εφραίμ του Σύρου και της Γέννησης του Χριστού. Οι τριανταπέντε μοναχοί των Κατουνακίων ασχολούνται με ξυλογλυπτική, αγιογραφία, ιεροραπτική και ψαλτική.
ΚΑΡΟΥΛΙΑ
Τα Καρούλια αποτελούν ησυχαστική περιοχή της Μεγίστης Λαύρας, συνέχεια της περιοχής των Κατουνακίων προς τη θάλασσα. Η περιοχή είναι βραχώδης, άνυδρος και ιδιαίτερα απόκρημνη, εξ΄ ου και η φράση «τα φοβερά Καρούλια». Η ζωή εκεί είναι άκρως ασκητική. Κάποιες σπηλιές της φοβερής πλαγιάς χρησιμοποιήθηκαν από ασκητές, οι οποίοι ενσωμάτωσαν σε αυτά, αυτοσχέδια Ησυχαστήρια. Αυτά κτίσθηκαν τον 17ο αιώνα, μέσα από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες και με μεταφορά υλικών από τη θάλασσα με χρήση καρουλιών και σχοινιών. Σε όλη την περιοχή των «Καρουλίων» διασώζονται δεκαέξι ησυχαστήρια – κελιά και κατοικούνται δέκα από αυτά, από δέκα γέροντες που ασχολούνται με την ξυλογλυπτική, τη ζωγραφική και άλλα εργόχειρα.
ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
H ησυχαστική περιοχή Αγίου Βασιλείου της Μεγίστης Λαύρας, με ένδεκα Ησυχαστήρια, βρίσκεται ενδιάμεσα από την Κερασιά και την Μικρή Αγία Άννα. Τον 18ο αιώνα ήταν συγκροτημένη Σκήτη. Σήμερα διαμένουν δέκα πέντε μοναχοί που ασχολούνται κυρίως με την κατασκευή κομποσχοινίων και θυμιάματος.
ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΑ
Τα «Βουλευτήρια» αποτελούν ησυχαστική περιοχή δέκα Ησυχαστηρίων στην παραλία της Ιεράς Σκήτης Αγίας Άννας. Μεταξύ τους, το Ησυχαστήριο του Αγίου Ελευθερίου που αποτέλεσε μονύδριο τον 10ο αιώνα. Οι Γέροντες ασχολούνται με την αλιεία, την κατασκευή θυμιάματος και τα ενσφράγιστα ενθύμια.
ΒΙΓΛΑ
H «Bίγλα» αποτελεί ησυχαστική περιοχή της Μεγίστης Λαύρας στο ανώτερο τμήμα του Ακρωτηρίου «Ακράθως». Εκεί βρίσκεται και το Σπήλαιο του Αγίου Αθανασίου, καθώς και η Ιερά Σκήτη Τιμίου Προδρόμου. Αποτελείται από οκτώ υδροδοτούμενα Ησυχαστήρια και ένα Κελί, τα οποία έχουν ενσωματωμένο Ναό. Σε αυτά διαμένουν δέκα μοναχοί που ασχολούνται με την ιεροραπτική, την αγιογραφία και την κατασκευή κομποσκοινιών.