Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας

Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας μπορεί να θεωρηθεί η μήτρα του κοινοβιακού μοναχισμού του Άγιου Όρους. Ιδρύθηκε το 963 από τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Αποτέλεσε πρότυπο για όλες τις Ιερές Μονές, όχι μόνο για τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της, αλλά και για τη δομή των κτιριακών της εγκαταστάσεων. Ο αγιορειτικός μοναχισμός οφείλει την ιδιαιτερότητά του – κατά ένα ποσοστό – στη Μεγίστη Λαύρα. Σήμερα, η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας κατέχει την πρώτη θέση στην ιεραρχία των αθωνικών Μονών. Ηγούμενός της είναι ο Αρχιμανδρίτης Πρόδρομος.

Η συνολική μορφολογία της Μονής έχει κοινά στοιχεία με εκείνη των βυζαντινών Οχυρών. Περιβάλλεται από υψηλά τείχη σε σχήμα επιμηκυμένου εξαγώνου. Κατά διαστήματα υπάρχουν τετράγωνοι Πύργοι, επάλξεις με περιδρόμους, προμαχώνες και πολεμίστρες. Η είσοδος της Μονής βρίσκεται προς τη βορειοδυτική γωνία της. Το Διαβατικό καλύπτεται από ημικυλινδρικό θόλο και πάνω από τον θόλο βρίσκεται Παρεκκλήσιο. Ο διπλός πυλώνας της εισόδου ενισχύεται εξωτερικά από τείχος με επάλξεις και προστατευτικούς Πύργους.

Κοντά στην είσοδο είναι το Αρχονταρίκι. Η αυλή της Μονής είναι εκτεταμένη. Στο μέσο περίπου της αυλής βρίσκονται το Καθολικό με τη Φιάλη που είναι η αρχαιότερη του Αγίου Όρους, καθώς και δύο Παρεκκλήσια. Απέναντι και δυτικά του Καθολικού, η Τράπεζα και το Μαγειρείο. Στο εσωτερικό του περιβόλου είναι κτισμένες οι Πτέρυγες με τα Κελιά των μοναχών. Τα παράθυρά τους και οι πρόβολοι που σχηματίζουν είναι εστραμμένα προς την αυλή. Στο σύνολο του μοναστηριακού συγκροτήματος περιλαμβάνονται επίσης το Συνοδικό, το Σκευοφυλάκιο, η Βιβλιοθήκη, εργαστήρια και αποθηκευτικοί χώροι. Έξω από τη Μονή βρίσκεται ο κήπος, το Κοιμητήριο, τα βοηθητικά κτίσματα και ο Αρσανάς.

H ακμή της Μεγίστης Λαύρας άρχισε από την ίδρυσή της. Στο τέλος του 10ου αιώνα έχει εκατόν εξήντα μοναχούς, ενώ τον 11ο αιώνα επτακόσιους. Ο χρυσός αιώνας της Μονής θεωρείται ο 14ος, κατά τον οποίο μόνασαν σε αυτήν πολλοί άγιοι πατέρες – μεταξύ των οποίων και ο μεγάλος ησυχαστής άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Κατά την διάρκεια του 15ου αιώνα δέχθηκε πολλαπλές πειρατικές επιδρομές και υπέστη καταστροφές, με αποτέλεσμα την υιοθέτηση του ιδιορρύθμου τρόπου λειτουργίας προκειμένου να λειτουργεί στοιχειωδώς. Εκμεταλλευόμενοι οι μοναχοί της την αναγνώριση ορισμένων ευνοϊκών προνομίων, κατάφεραν κατά το τέλος του 15ου αιώνα, να αποκαταστήσουν κατεστραμμένα κτίρια και αγιογράφησαν εκ νέου το Καθολικό και τα Παρεκκλήσιά του. Στις 25 Μαρτίου 1575, η Μονή επανήλθε στο κοινοβιακό σύστημα με Σιγίλλιο του Πατριάρχου Ιερεμία του Γ΄. Η νέα της ακμή συνοδεύτηκε με καταβολή φόρων για λογαριασμό και άλλων Μονών και κράτησε μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, οπότε περιέπεσε σε μαρασμό και αργότερα πάλι στην ιδιορρυθμία. Στα μέσα του 18ου αιώνα ιδρύθηκε στη Μονή το παλαιότερο τυπογραφικό εργαστήριο το οποίο λειτούργησε στον Ελλαδικό χώρο. Κατά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης η Λαύρα είχε 117 μοναστηριακούς μοναχούς και 448 εξαρτηματικούς – ερημίτες, σκητιώτες και κελιώτες – πολλοί εκ των οποίων συμμετείχαν ενεργά σε αυτήν.

Η γεωγραφική έκταση της Μονής είναι η μεγαλύτερη του Αγίου Όρους – 72.000 στρέμματα. Όπως προκύπτει από το τηρούμενο από χιλιετίας βιβλίο, επονομαζόμενο «Κουβαρά», στην ιστορική της διαδρομή μόνασαν εντός της είκοσι επτά Πατριάρχες, 150 Αρχιερείς, 168 Ηγούμενοι, 3.400 ιερομόναχοι, και 14.000 μοναχοί. Στην περιοχή της, ήκμασαν αρχαία μονύδρια, αρκετές εξαρτηματικές Σκήτες, οι οποίες σήμερα αποτελούν απλώς περιοχές Κελιών ή Ησυχαστηρίων και πολλά ιστορικά Κελιά. Εδώ ασκήτεψαν και ετελειώθησαν πολλοί και επώνυμοι αναχωρητές και ερημίτες. Περισσότεροι από εξήντα άγιοι της Εκκλησίας μας εγκαταβίωσαν στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας. Έχει Εξαρτήματά της τρεις Σκήτες, εξήντα Κελιά, εξήντα Ησυχαστήρια, έξι Καθίσματα και αρκετά Ερημητήρια στην ευρύτερή της περιοχή. Λειτουργεί κοινοβιακά από το 1980 με Σιγίλλιο του Πατριάρχη Δημητρίου.

Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Mεγίστης Λαύρας κτίστηκε το 963 με χορηγίες των αυτοκρατόρων Νικηφόρου Φωκά και Ιωάννου Τσιμισκή. Είναι το πρώτο Καθολικό που ανεγέρθηκε στο Άγιον Όρος. Σύμφωνα με την τυπολογία του κατασκευάστηκαν και τα άλλα Καθολικά των αγιορειτικών μοναστηριών. Πρόκειται για ένα σύνθετο βυζαντινό Ναό, με δύο κόγχες στους Χορούς των ψαλτών, δύο Παρεκκλήσια, αριστερά και δεξιά της Λιτής και διπλό Νάρθηκα, δηλαδή Λιτή ή Εσωνάρθηκα και Εξωνάρθηκα. Η στέγη του είναι σκεπασμένη με φύλλα μολύβδου από το έτος 1526. Bρίσκεται στο κέντρο περίπου της αυλής και τιμάται στην Κοίμηση του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη, ο οποίος το έκτισε και το αφιέρωσε στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Ο κυρίως Ναός τοιχογραφήθηκε το έτος 1535 από τον μεγάλο κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη, ενώ οι δύο Νάρθηκες τοιχογραφήθηκαν τον 19ο αιώνα. Στο Παρεκκλήσι των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων του Καθολικού, υπάρχει ο τάφος του Οσίου Αθανασίου. Εκεί βρίσκονται και δύο αξιόλογες φορητές εικόνες, η μία του Χριστού και η άλλη της Παναγίας της «Οικονόμισσας». Τα μαρμαροθετημένα δάπεδα του Ναού, του Νάρθηκα και των Παρεκκλησίων χρονολογούνται στις αρχές του 11ου αιώνα, όπως και η μαρμάρινη επένδυση στην κατώτερη ζώνη των τοίχων του Ναού. Στο Καθολικό φυλάσσονται Σταυρός Λιτανείας, του 10ου αιώνα, λείψανα εκατό αγίων, αξιόλογες φορητές εικόνες, χρυσοποίκιλτα ιερά Σκεύη, Άμφια και παλαιά λειτουργικά βιβλία.

Καμπαναριό
Η Μεγίστη Λαύρα, ήδη από το 1060 είχε τρία Καμπαναριά. Από τα παλαιά Καμπαναριά σώζεται σήμερα μόνο μαρμάρινη επιγραφή. Από αυτά, τα δύο κατεδαφίστηκαν το 1814 και το τρίτο μετά το σεισμό του 1905, οπότε και αντικαταστάθηκε με μεταλλική κατασκευή.

Φιάλη
H Φιάλη της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας βρίσκεται μεταξύ Καθολικού και Τράπεζας. Κατασκευάστηκε το 1060 από τον τότε Ηγούμενο της Μονής, Ιωάννη .Το περιστύλιό της, στη σημερινή του μορφή, είναι του 1634 και διακοσμήθηκε το 1635. Εδώ τελείται ο αγιασμός των υδάτων την πρώτη Κυριακή κάθε μηνός και αυτός της εορτής των Θεοφανείων. Είναι η μεγαλύτερη και αρχαιότερη Φιάλη του Αγίου Όρους.

Παρεκκλήσια
H Μονή έχει εικοσιένα Παρεκκλήσια στο εσωτερικό της. Από αυτά, δεκαεπτά βρίσκονται στις περιμετρικές Πτέρυγές της. Δύο είναι αυτοτελή κτίσματα μέσα στην αυλή και δύο μέσα στο Καθολικό. Τα Παρεκκλήσια του Καθολικού είναι του Αγίου Νικολάου, με τοιχογραφίες του Φράγκου Κατελάνου – 16ου αιώνα και των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων .Και τα δύο έχουν κτισθεί από τον Όσιο Αθανάσιο, ιδρυτή της Μονής. Από τα σημαντικότερα Παρεκκλήσια που βρίσκονται στην αυλή είναι αυτό της  Παναγίας της «Κουκουζέλισας», με την ομώνυμη θαυματουργή εικόνα και τις αξιόλογες τοιχογραφίες και του Αγίου Μιχαήλ Σινάδων. Εξωτερικά, υπάρχουν πολλά άλλα Παρεκκλήσια από τα οποία σημαντικότερα είναι του Προφήτου Ηλιού, του Αγίου Γρηγορίου, της Αγίας Παρασκευής και αυτό του Αγιάσματος του Αγίου Αθανασίου.

Κοιμητήριο
Ο κοιμητηριακός Ναός των Αγίων Αποστόλων βρίσκεται νοτιοδυτικά της Μονής. Στη σημερινή φάση είναι κτίσμα της πρώιμης τουρκοκρατίας, ενώ ο αρχικός του πυρήνας είναι παλαιότερος και ίσως ο αρχικός. Σώζονται αυθεντικά δομικά στοιχεία του 10ου αιώνα. Οι λιγοστές τοιχογραφίες είναι του 17ου αιώνα, ενώ το αξιόλογο Τέμπλο του, έργο του 1535, έχει μεταφερθεί εδώ από το Καθολικό.

Αυλή
Η αυλή της Μονής έχει μεγάλη έκταση όπου δεσπόζει το κυπαρίσσι του ιδρυτή της, Αγίου Αθανασίου. Εκτός του Καθολικού, των Παρεκκλησίων, της Τράπεζας και των βοηθητικών της κτισμάτων περιλαμβάνει Προσκυνητάρι, Κρήνες, εικονογραφημένους τάφους τριών Πατριαρχών, το αρχικό πηγάδι της Μονής και το κτίριο του Σκευοφυλακίου. Είναι πλακοστρωμένη στο σύνολό της με ορθογώνιες πλάκες και διαθέτει πλήρες σύστημα απορροής των όμβριων υδάτων, από τη βυζαντινή εποχή.

Η Τράπεζα της Iεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας είναι η αρχαιότερη του Αγίου Όρους. Ιδρύθηκε από τον Όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Οι τοίχοι, το δάπεδο, και τα μαρμάρινα τραπέζια της μάλλον είναι της εποχής του ιδρυτή της. H σημερινή της μορφή έχει σχήμα σταυρού, όπως πρέπει να ήταν και η αρχική. Οι τοιχογραφίες της χρονολογούνται στον 16ο αιώνα και αποδίδονται στον ζωγράφο Θεοφάνη, ο οποίος φιλοτέχνησε και το Καθολικό της Μονής. Η εικονογράφησή της καλύπτει το σύνολο των τοίχων της Tράπεζας. Χαρακτηριστικές είναι η απεικόνιση της Ρίζας του Ιεσσαί και της κοίμησης του Αγίου Αθανασίου. Στην εξωτερική όψη της εικονογραφούνται σκηνές από τα θαύματα του ιδρυτή της Μεγίστης Λαύρας καθώς επίσης ο Μητροπολίτης Σερρών Γεννάδιος, ο οποίος το 1527 επισκεύασε την Τράπεζα. Η μορφή που της έδωσε είναι πολύ κοντά στη σημερινή.

ΜΑΓΕΙΡΙΟ
Το Μαγειρείο βρίσκεται νότια της Τράπεζας και στην προέκταση της Κόρδας του Αγίου Αθανασίου. Έχει την τυπική μορφή μοναστηριακού Μαγειρείου, με κεντρική καπνοδόχο μεγάλων διαστάσεων. Στη σημερινή του μορφή διατηρεί τα χαρακτηριστικά του 18ου αιώνα.

ΛΑΔΑΡΙΟ
Το Λαδαριό και Δοχειό της Μονής βρίσκεται στον ισόγειο χώρο του Αρχονταρικίου, στη βορειοδυτική Πτέρυγα. Εκεί βρίσκονται μαρμάρινες σαρκοφάγοι ρωμαϊκής εποχής και παλιά πιθάρια λαδιού. Χώρος Λαδαριού υπήρξε επίσης και όμορος χώρος της Τράπεζας με ενσωματωμένα είκοσι πιθάρια στο δάπεδό του.

ΚΡΑΣΑΡΙΟ
Tο Βαγεναριό, δηλαδή το Κρασαριό βρίσκεται σε όμορο κτίσμα του Αρχονταρικίου, στη βόρεια Πτέρυγα της Μονής.

Οι Πτέρυγες της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας απαρτίζονται από πολυώροφα κτίσματα διαφορετικής τυπολογίας. Εξωτερικά, έχουν έντονο φρουριακό χαρακτήρα, ενώ εσωτερικά δίνουν την εντύπωση οικισμού.

Στη βορεινή πλευρά βρίσκονται τα κτίρια της εισόδου, το Αρχονταρίκι, η ιστορικότερη Κόρδα του παλαιού Ηγουμενείου – του Πατριάρχη Φιλοθέου του Κόκκινου – με το Κελί του Αγίου Αθανασίου, το Ηγουμενείο, το Συνοδικό και τη νέα Βιβλιοθήκη.

Η νότια πλευρά περιλαμβάνει – κατά το μεγαλύτερο τμήμα της -την ονομαζόμενη «Κόρδα του Αγίου Αθανασίου», που πρόσφατα αποκαταστάθηκε, την Κόρδα του 1769, τον νέο Ξενώνα και το παραπόρτι.

Η πολυώροφη ανατολική Πτέρυγα Κελιών έχει ημερομηνία «1806». Τέλος, η δυτική Πτέρυγα περιλαμβάνει, τον καστρότοιχο και τον Πύργο του Τσιμισκή.

ΚΕΛΙΑ

Τα Κελιά των μοναχών βρίσκονται περιμετρικά της Μονής, τα περισσότερα στη νότια καθώς και στην ανατολική πλευρά. Ειδικά αυτά της νότια πλευράς επαναχρησιμοποιούνται – όπως παλιότερα – ως μονόχωρα, κοινοβιακά Κελιά, με την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης της Κόρδας του Αγίου Αθανασίου. Στη Μονή υπάρχουν ακόμη αρκετά Κελιά σε μορφή διαμερίσματος από την εποχή που ήταν ιδιόρρυθμη.

ΣΥΝΟΔΙΚΟ – ΗΓΟΥΜΕΝΕΙΟ

Απέναντι και βόρεια του Καθολικού είναι κτισμένο το κτίριο του Συνοδικού, όπου υπάρχουν τα γραφεία της Μονής στον πρώτο όροφο και αίθουσα υποδοχής και φιλοξενίας επισήμων στον δεύτερο. Είναι κτίριο του 1904, προσαρτημένο στη νοτιοδυτική πλευρά του παλαιού Πύργου των Αγίων Αρχαγγέλων. Το Ηγουμενείο είναι όμορο του Συνοδικού, με Παρεκκλήσιο των Οσίων Ονουφρίου και Πέτρου.

ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ

Το Αρχονταρίκι, με τη χαρακτηριστική μορφολογία βρίσκεται στα βόρειά της Μονής, κοντά στην είσοδο. Κτίστηκε πάνω από το Δοχειό, το έτος 1580, για να χρησιμοποιηθεί ως Νοσοκομείο και διατηρεί αυθεντικά στοιχεία από τον εσωτερικό διάκοσμο του 18ου αιώνα – οπότε και μετασκευάστηκε σε Αρχονταρίκι.

ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ

Το παλιό Μαραγκούδικο της Μονής απέναντι από την είσοδο, πρόσφατα μετασκευάστηκε σε Ξενώνα. Ξενώνες είναι και οι χώροι στο ανατολικό άκρο της βορεινής πλευράς, πάνω από τη νέα Βιβλιοθήκη. Στις Πτέρυγες της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας υπάρχουν ακόμη το Κηροπλαστείο, το Προσφοριό, Εργαστήρια Συντηρήσεων Κειμηλίων, το Ραφείο, το Πλυντήριο, το Ωριό, το Φαρμακείο, το Γηροκομείο, το Νοσοκομείο και πολλοί αποθηκευτικοί χώροι.
Η περιοχή γύρω από την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας είναι κατάσπαρτη από διάφορα κτίσματα. Υπάρχουν το Βορδοναριό, το Κοιμητήριο, ο Αλευρόμυλος, το Κιόσκι, το Εργατόσπιτο, το Ελαιοτριβείο και άλλα βοηθητικά κτίσματα και σε μεγαλύτερη απόσταση ο Αρσανάς. Στην περιοχή της «Μορφωνούς» η Μονή έχει οργανωμένο Πριονιστήριο και Ξυλουργείο.

ΑΡΣΑΝΑΣ

O Αρσανάς, το νεώριο της Μονής, απέχει δεκαπέντε λεπτά πορείας από αυτήν. Είναι  εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό σύνολο. Τμήματά του ανάγουν τη δόμησή τους στη βυζαντινή εποχή.  Η θέση του είναι οχυρή και διαθέτει Πύργο με Παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου της Αρμενίας.
Το παλιό Βορδοναριό, μετασκευασμένο σε Ξυλουργείο είναι κτίσμα διώροφο που περιλαμβάνει και δωμάτια των εργατών. Η κάτοψή του σχηματίζει «Π». Απέναντί του είναι το μοναδικό σωζόμενο παλαιό Σφαγείο. Eξωτερικά της Μονής και νοτιότερα, βρίσκεται ο παλιός Υδρόμυλός της με μεγάλη μεταλλική φτερωτή.

ΨΑΡΟΣΠΙΤΑ

H Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας έχει Ψαρόσπιτα στον Αρσανά της στο «Μανδράκι», στον μικρό Όρμο Βελλά. Βόρειά του υπάρχει γραφικό πέτρινο γεφύρι, καθώς και στη Μορφωνού. Όλες οι περιοχές των Εξαρτημάτων της, όπως οι τρείς Σκήτες και οι περιοχές των Κελιών της, διαθέτουν μικρούς Αρσανάδες με Ψαρόσπιτα.

Στο δυτικό τείχος της Ιεράς Μονής Mεγίστης Λαύρας ορθώνεται επιβλητικός, ο Πύργος του «Τσιμισκή» . Είναι κτίσμα του 10ου αιώνος, έχει ύψος 24 μέτρα και χωρίζεται σε τέσσερα πατώματα. Στο επάνω πάτωμα υπάρχει το Παρεκκλήσιο του Αγίου Πρωτομάρτυρος Στεφάνου, καθώς και αίθουσα στην οποία στεγάστηκε κατά την τουρκοκρατία η Βιβλιοθήκη της Μονής. Σύμφωνα με επιγραφές, ο Πύργος και οι γύρω πολεμίστρες ανακαινίστηκαν κατά τον 16ο και 17ο αιώνα.

Η Ιερά Μονή Mεγίστης Λαύρας έχει τα περισσότερα Εξαρτήματα από όλες τις Μονές του Αγίου Όρους. Έχει τρεις Σκήτες, Καθίσματα, πολλά Κελιά και Ησυχαστήρια, συγκεντρωμένα ή διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές της, καθώς και Ερημητήρια σε δυσπρόσιτες περιοχές. Παλαιότερα υπήρχαν και άλλες Σκήτες οι οποίες καταργήθηκαν. Σήμερα είναι περιοχές Κελιών και Ησυχαστηρίων.

ΙΕΡΕΣ ΣΚΗΤΕΣ
Τρείς Σκήτες από τις δώδεκα του Αγίου Όρους υπάγονται στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας. Οι δύο είναι σε μορφή οικισμού, όπως η Σκήτη της Αγίας Άννας και η Σκήτη της Αγίας Τριάδος. Βρίσκονται στη νοτιοδυτική πλευρά της αθωνικής χερσονήσου. Η τρίτη είναι η Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου, σε μορφή ενιαίου κτιριακού συγκροτήματος και βρίσκεται επάνω από τον Ακράθωνα.

ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΑΣ
H Ιερά Σκήτη της Αγίας Άννας βρίσκεται στο κάτω άκρο της νοτιοδυτικής πλευράς του Άθωνα, κτισμένη σε κατάφυτη πλαγιά με πολλά νερά. Είναι η αρχαιότερη και μεγαλύτερη Σκήτη του Αγίου Όρους, σε μορφή οικισμού με Καλύβες και με κεντρικό συγκρότημα του Κυριακού. Περιλαμβάνει και την περιοχή της Μικράς Αγίας Άννας με τις αντίστοιχες Καλύβες. Μέχρι τον 17ο αιώνα ήταν περιοχή Ερημητηρίων, ενώ από τον 17ο αιώνα λειτουργεί ως συγκροτημένη Σκήτη. Είναι Σκήτη με έντονο ησυχαστικό χαρακτήρα.

Το Κυριακό της Σκήτης της Αγίας Άννας ανεγέρθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα. Τοιχογραφήθηκε το 1757. Έχει ξύλινο υαλόφρακτο Εξωνάρθηκα. Το περιφραγμένο με τοίχο – για λόγους προστασίας – συγκρότημα του Κυριακού περιλαμβάνει ενσωματωμένα με τον Ναό, Τράπεζα και Ξενώνα. Εδώ διαμένει και ο Δικαίος. Επίσης έχει αύλειο χώρο με Κιόσκι και νεώτερο κτίριο Βιβλιοθήκης, Εικονοφυλακίου και Σκευοφυλακίου. Φυλάσσονται 100 περίπου Χειρόγραφα, αρκετές φορητές εικόνες και ιερά Κειμήλια. Το σημαντικότερο είναι εκείνο της Αγίας Άννας, μητέρας της Θεοτόκου.

Οι Καλύβες της Σκήτης της Αγίας Άννας βρίσκονται διάσπαρτες σε πλαγιά με έντονη βλάστηση. Το σύνολο των Καλυβών της είναι 61. Αρκετές από αυτές είναι ακατοίκητες. Οι περισσότερες διαθέτουν Ναό και μικρή εδαφική έκταση. Στη Σκήτη εγκαταβιώνουν 85 μοναχοί που, παράλληλα με το εργόχειρό τους, ασχολούνται και με την αλιεία και την κηπουρική. Οι Γέροντες ασχολούνται επίσης με την αγιογραφία, την ξυλογλυπτική, την κατασκευή θυμιάματος και τη μικροτεχνία.

ΜΙΚΡΑ ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ

H Mικρά Αγία Άννα είναι ησυχαστική περιοχή – παράρτημα της Αγίας Άννας – με αφετηρία κατοίκησης τον 16ο αιώνα. Αποτελείται από επτά Καλύβες. Οι Γέροντες ασχολούνται με τη μικροτεχνία, την ξυλουργική, την ψαλτική. Εδώ μόνασε ο μεγάλος υμνογράφος της Εκκλησίας Γεράσιμος ο Μικραγιαννανίτης.

ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ
H Ιερά Σκήτη Αγίας Τριάδος, επονομαζόμενη «Καυσοκαλυβίων» βρίσκεται στο νότιο τμήμα της αθωνικής χερσονήσου, σε περιοχή έντονα βραχώδη και επικλινή. Έχει μορφή οικισμού. Το όνομά της προέκυψε από τον μοναχό Μάξιμο τον Καυσοκαλύβη, ασκητή του 14ου αιώνα. Οι μοναχοί που εγκαταβιώνουν εκεί ασχολούνται με την αγιογραφία, την ξυλογλυπτική, τη μικροτεχνία και την παρασκευή θυμιάματος, καθώς και με την κηπευτική και την αλιεία.Το Κυριακό της ανεγέρθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και είναι εξ ολοκλήρου αγιογραφημένο. Το συγκρότημα του Κυριακού περιλαμβάνει, εκτός από τον Ναό της Αγίας Τριάδας, Τράπεζα και Ξενώνα. Εδώ μένει και ο Δικαίος της Σκήτης που έχει ετήσια θητεία. Το Καμπαναριό του είναι αυτοτελές κτίσμα του Πατριάρχου Ιωακείμ του Γ΄.

Ο οικισμός της Σκήτης των Καυσοκαλυβίων περιλαμβάνει τριάντα τέσσερις Καλύβες με ενσωματωμένο Ναό και πέντε ξεροκάλυβα. Διαθέτουν μικρή εδαφική έκταση. Διασώζεται η Καλύβη του Αγίου Ακακίου, αρχών του 18ου αιώνα, με προσωπικά αντικείμενα. Οι Γέροντες της Σκήτης ασχολούνται με την αγιογραφία, την ξυλογλυπτική, τη μικρογλυπτική και με άλλα εργόχειρα. Κατασκευάζουν εικόνες, σφραγίδες για τα πρόσφορα, κοχλιάρια, κομβολόγια, και κομποσκοίνια.

ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ
H Ιερά Σκήτη Τιμίου Προδρόμου, επονομαζόμενη και «Ρουμάνικη», βρίσκεται στην ανατολική άκρη της χερσονήσου, σε μία ερημική, πετρώδη περιοχή που ονομάζεται Βίγλα. Έχει μορφή ενιαίου κοινοβιακού συγκροτήματος. Στη θέση της ήταν μέχρι το 1854 Κελί του Τιμίου Προδρόμου με μοναχούς καταγόμενους από τη Χίο. Η Μεγίστη Λαύρα, με έγγραφό της, επέτρεψε τη μετατροπή του Κελιού σε Σκήτη.

Το 1856 επικυρώθηκε τελικά η ίδρυση και η κοινοβιακή οργάνωση της Σκήτης από Μολδαβούς μοναχούς, με Πατριαρχικό Σιγίλλιο του Πατριάρχου Κυρίλλου Ζ΄. Εγκαινιάστηκε το 1866. Με οικονομικές ενισχύσεις δημιουργήθηκε δεξαμενή, συγκρότημα Αρσανά που συνδέεται με τη Σκήτη με καλντερίμι και εξωτερικά κτίσματα.

Το Κυριακό της Σκήτης βρίσκεται στο μέσον της αυλής και θεμελιώθηκε το 1857. Έχει μήκος 30 και ύψος 18 μέτρα. Είναι αφιερωμένο στη Βάπτιση του Κυρίου. Είναι αγιορειτικού ρυθμού, εξ ολοκλήρου αγιογραφημένο από Ρουμάνους ζωγράφους το 1863, με τρείς τρούλους και Εξωνάρθηκα. Φυλάσσονται άγια λείψανα διαφόρων αγίων και εικόνες, μεταξύ των οποίων η Παναγία η Αχειροποίητος. Ο Εξωνάρθηκας περικλείεται από περίτεχνο τζαμωτό. Σε χώρο πάνω από τον Εξωνάρθηκα, στεγάζεται το Σκευοφυλάκιο της Σκήτης, με αρκετά μεγάλο αριθμό Κειμηλίων.

Οι Πτέρυγες της Σκήτης σχηματίζουν ορθογώνιο. Στη διώροφη δυτική Πτέρυγα βρίσκεται η είσοδος της Σκήτης, με Καμπαναριό ύψους 25 μέτρων, Παρεκκλήσι, καθώς και Αρχονταρίκι, Τράπεζα και Μαγειρείο. Στη μονώροφη ανατολική πλευρά, σε αυτοτελές κτίσμα, βρίσκεται η Βιβλιοθήκη, ο Φούρνος και το Ξυλουργείο.

Η Βιβλιοθήκη αριθμεί 5.000 έντυπα βιβλία, τα περισσότερα του 19ου αιώνα και γραμμένα στη Ρουμανική γλώσσα. Διαθέτει και 130 Χειρόγραφα. Στη νότια Πτέρυγα, κτισμένη το 1882, βρίσκονται τα Κελιά των μοναχών, το Συνοδικό, το γραφείο του Δικαίου και το Νοσοκομείο. Στην εξωτερική πλευρά βρίσκεται ο Ναός του Τιμίου Προδρόμου από το αρχικό Κελί και πρώτο Κυριακό της Σκήτης. Στη βόρεια Πτέρυγα βρίσκονται Κελιά για μοναχούς και ένα Παρεκκλήσιο.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ
Τα Κελιά της Ιεράς Μονής Mεγίστης Λαύρας βρίσκονται στις περιοχές «Προβάτα», «Μορφωνού», «Κερασιά», «Άγιο Νείλο» και στον οικισμό των Καρυών. Τα Κελιά της με προσδιορισμένη εδαφική έκταση είναι εκατοντάδες, αλλά ερειπωμένα τα περισσότερα. Από αυτά είναι κατοικήσιμα τα 60 και ήδη κατοικούνται τα 45 με 65 εξαρτηματικούς μοναχούς.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΠΡΟΒΑΤΑΣ
Η περιοχή της «Προβάτας», της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας βρίσκεται στη βορεινή πλευρά του Άθωνα. Εδώ τοποθετούν πολλοί τη Σκήτη της «Γλωσσίας» που ήκμασε τον 14ο αιώνα. Στη Σκήτη αυτή έζησε τον 14ο αιώνα και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Στις αρχές του αιώνα υπήρχαν δεκαεπτά Κελιά, κατοικημένα από εκατό μοναχούς. Το αρχαιότερο από τα σωζόμενα Κελιά είναι του Αγίου Γεωργίου, με τοιχογραφίες του 1635.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΜΟΡΦΩΝΟΥΣ
Η περιοχή των Κελιών της «Μορφωνούς» ή «Αμαλφινούς» οφείλει την ονομασία της στην παλαιότερη Μονή των Αμαλφηνών, η οποία – μετά την ερήμωσή της – περιήλθε στη Μεγίστη Λαύρα, τον 12ο αιώνα. Από τη Μονή αυτή διασώζεται ο Πύργος της. Κειμήλιά της φυλάσσονται στη Μεγίστη Λαύρα. Τα Κελιά εκτείνονται στην ευρύτερη περιοχή και διαθέτουν ικανή εδαφική έκταση, με ελαιώνες και φουντουκιές. Σ΄ αυτά εγκαταβιώνουν πέντε μοναχοί.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΚΕΡΑΣΙΑΣ
Η «Κερασιά» αποτελεί μία από τις αρχαιότερες κελιώτικες περιοχές του Αγίου Όρους. Αποτελεί τον ενδιάμεσο σταθμό της μοναδικής διαδρομής – ανάβασης στον Άθωνα, η κορυφή του οποίου απέχει άλλες τρεις ώρες. Βρίσκεται επάνω από τη Σκήτη των Καυσοκαλυβίων και σε υψόμετρο 700 μέτρων. Τα πρώτα Κελιά στην περιοχή παραχωρήθηκαν με ομόλογο από τη Μονή Μεγίστης Λαύρας πριν από το 14ο αιώνα .Όλα έχουν ενσωματωμένο Ναό με ξυλόγλυπτα Τέμπλα και αρκετά μεγάλη εδαφική έκταση – περίπου δέκα στρεμμάτων το καθένα. Σήμερα, η Κερασιά αριθμεί δώδεκα Κελιά στα οποία κατοικούν τριάντα πέντε μοναχοί. Ασχολούνται κυρίως με την τέχνη των ένθετων εκκλησιαστικών επίπλων, με την ξυλογλυπτική και την κατασκευή αγιορειτικών εργοχείρων. Η μετάβαση από τον Αρσανά της Κερασιάς – που ονομάζεται Κλέφτικο – γίνεται πεζή ή με ζώα, σε μία ώρα.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΑΓΙΟΥ ΝΕΙΛΟΥ
O «Άγιος Νείλος» αποτελεί ερημική περιοχή Κελιών, στη νοτιοανατολική πλευρά του Άθωνα. Το όνομά της οφείλεται στον Άγιο Νείλο που ασκήτεψε στο Κελί της Παναγίας και που σήμερα φέρει το όνομά του. Ιστορικά, η περιοχή είχε το όνομα «των Σπανών». Ήκμασε κατά τον 17ο αιώνα. Όλα έχουν Ναό και αρκετά μεγάλη εδαφική έκταση. Οι κελιώτες μοναχοί ασχολούνται με την αγιογραφία και αγιορειτικά εργόχειρα.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ ΚΑΡΥΩΝ
Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας έχει Αντιπροσωπείο που τιμάται στην Αγία Άννα, στις Καρυές, οκτώ Κελιά στα οποία διαμένουν συνολικά 10 μοναχοί, καθώς και τρία οικήματα και αρκετή δασική περιοχή. Μέχρι το 1930 υπήρχαν και άλλα Κελιά της στη θέση της σημερινής πλατείας του Πρωτάτου, μεταξύ των οποίων εκείνο των Εκκλησιαστικών και του Τυπογράφου.

ΙΕΡΑ ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
H Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας έχει δέκα Καθίσματα στην ευρύτερη περιοχή της., Από αυτά τα επτά βρίσκονται κοντά στη Μονή, μεταξύ των οποίων είναι το Ιερό Κάθισμα των Αγίων Αρχαγγέλων ή «Κουκουζέλη», όπου μόνασε τον 14ο αιώνα ο μεγάλος μελωδός της Εκκλησίας Άγιος Ιωάννης Κουκουζέλης. Στην περιοχή «Βίγλα» και κοντά στην Ιερά Σκήτη Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται το Ιερό Κάθισμα του «Ακαθίστου»» ή Σπήλαιο του Αγίου Αθανασίου». Τέλος, σε απόσταση οκτώ χιλιομέτρων περίπου βορειότερα της Μονής και κοντά στην Ιερά Μονή Καρακάλλου βρίσκεται το Ιερό Κάθισμα του Αγίου Ευσταθίου ή «Μυλοποτάμου», που ιδρύθηκε από τον Άγιο Αθανάσιο για να χρησιμεύσει ως τόπος ανάρρωσης μοναχών. Έχει μορφή συγκροτήματος με αμυντικό Πύργο και διαθέτει αρκετή εδαφική έκταση με αμπελώνες. Εδώ μόνασε τον 19ο αιώνα και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Ιωακείμ ο Γ΄. Σήμερα, η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας έχει εξήντα Ησυχαστήρια στις περιοχές Βουλευτήρια, Άγιος Βασίλειος, Βίγλα, Κατουνάκια και Καρούλια. Τα περισσότερα από αυτά – επειδή βρίσκονται σε άνυδρες τοποθεσίες – καλύπτουν τις ανάγκες τους με βρόχινο νερό και δεν διαθέτουν δική τους καλλιεργήσιμη έκταση.

ΚΑΤΟΥΝΑΚΙΑ
Τα «Κατουνάκια» αποτελούν περιοχή είκοσι δύο Ησυχαστηρίων, που βρίσκεται μεταξύ Μικρής Αγίας Αννας, Καρουλίων και Αγίου Βασιλείου. Η περιοχή είναι βραχώδης και απόκρημνη. Από τα πιο συγκροτημένα Ησυχαστήρια είναι των Οσίων Πατέρων, επονομαζόμενο «των Δανιηλαίων», του Οσίου Εφραίμ του Σύρου και της Γέννησης του Χριστού. Οι τριανταπέντε μοναχοί των Κατουνακίων ασχολούνται με ξυλογλυπτική, αγιογραφία, ιεροραπτική και ψαλτική.

ΚΑΡΟΥΛΙΑ
Τα Καρούλια αποτελούν ησυχαστική περιοχή της Μεγίστης Λαύρας, συνέχεια της περιοχής των Κατουνακίων προς τη θάλασσα. Η περιοχή είναι βραχώδης, άνυδρος και ιδιαίτερα απόκρημνη, εξ΄ ου και η φράση «τα φοβερά Καρούλια». Η ζωή εκεί είναι άκρως ασκητική. Κάποιες σπηλιές της φοβερής πλαγιάς χρησιμοποιήθηκαν από ασκητές, οι οποίοι ενσωμάτωσαν σε αυτά, αυτοσχέδια Ησυχαστήρια. Αυτά κτίσθηκαν τον 17ο αιώνα, μέσα από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες και με μεταφορά υλικών από τη θάλασσα με χρήση καρουλιών και σχοινιών. Σε όλη την περιοχή των «Καρουλίων» διασώζονται δεκαέξι ησυχαστήρια – κελιά και κατοικούνται δέκα από αυτά, από δέκα γέροντες που ασχολούνται με την ξυλογλυπτική, τη ζωγραφική και άλλα εργόχειρα.

ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
H ησυχαστική περιοχή Αγίου Βασιλείου της Μεγίστης Λαύρας, με ένδεκα Ησυχαστήρια, βρίσκεται ενδιάμεσα από την Κερασιά και την Μικρή Αγία Άννα. Τον 18ο αιώνα ήταν συγκροτημένη Σκήτη. Σήμερα διαμένουν δέκα πέντε μοναχοί που ασχολούνται κυρίως με την κατασκευή κομποσχοινίων και θυμιάματος.

ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΑ
Τα «Βουλευτήρια» αποτελούν ησυχαστική περιοχή δέκα Ησυχαστηρίων στην παραλία της Ιεράς Σκήτης Αγίας Άννας. Μεταξύ τους, το Ησυχαστήριο του Αγίου Ελευθερίου που αποτέλεσε μονύδριο τον 10ο αιώνα. Οι Γέροντες ασχολούνται με την αλιεία, την κατασκευή θυμιάματος και τα ενσφράγιστα ενθύμια.

ΒΙΓΛΑ
H «Bίγλα» αποτελεί ησυχαστική περιοχή της Μεγίστης Λαύρας στο ανώτερο τμήμα του Ακρωτηρίου «Ακράθως». Εκεί βρίσκεται και το Σπήλαιο του Αγίου Αθανασίου, καθώς και η Ιερά Σκήτη Τιμίου Προδρόμου. Αποτελείται από οκτώ υδροδοτούμενα Ησυχαστήρια και ένα Κελί, τα οποία έχουν ενσωματωμένο Ναό. Σε αυτά διαμένουν δέκα μοναχοί που ασχολούνται με την ιεροραπτική, την αγιογραφία και την κατασκευή κομποσκοινιών.

ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το Σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας στεγάζεται σε αυτοτελές κτίσμα που βρίσκεται ανατολικότερα του Καθολικού. Περιλαμβάνει πολύτιμα Κειμήλια, όπως το Ευαγγέλιο, το Στέμμα και το Σάκκο του Νικηφόρου Φωκά, δύο φαρέτρες με βέλη, του 10ου αιώνα. Επίσης, Ευαγγέλια με πολύτιμα καλύμματα, Μήτρες, Πατερίτσες και ιερά Άμφια Πατριαρχών, Μητροπολιτών και Ηγουμένων, εκκλησιαστικά Σκεύη, Σταυρούς, Εγκόλπια, Άγια Δισκοπότηρα και αξιόλογες εικόνες και άλλα κειμήλια μικροτεχνίας, γλυπτικής και χρυσοκεντητικής, μεταξύ των οποίων, ειδική επίχρυση θήκη σε σχήμα κεφαλής φιδιού, του 10ου αιώνα που περιέχει απολιθωμένη γλώσσα ασπίδος, δώρο του Νικηφόρου Φωκά στον Άγιο Αθανάσιο.

ΕΙΚΟΝΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το πρώτο Εικονοφυλάκιο στεγάστηκε στο Παρεκκλήσι του Αγίου Μιχαήλ Συνάδων. Λόγω όμως του μεγάλου αριθμού φορητών εικόνων, αυτές φυλάσσονται στο παλιό Σχολειό. Oι σημαντικότερες εικόνες της Μεγίστης Λαύρας φυλάσσονταν και εξακολουθούν να φυλάσσονται, ως λειτουργικά Σκεύη, στο Καθολικό και στα πολλά Παρεκκλήσια της Μονής. Σήμερα υπάρχουν στη Μονή περίπου 2.000 φορητές εικόνες. Από αυτές, μερικές είναι της βυζαντινής περιόδου, όπως η Σταύρωση, η Κοίμηση της Θεοτόκου και η Σύναξη των Αγίων Αρχαγγέλων. Υπέροχο είναι το κομμάτι τοιχογραφίας αταύτιστου αγίου, που αποδίδεται στο ζωγράφο Πανσέληνο – του 14ου αιώνα. Η συλλογή εικόνων του 16ου αιώνα είναι εξαιρετικά πλούσια, γιατί ο περίφημος αγιογράφος Θεοφάνης, της κρητικής τεχνοτροπίας, καθώς και οι γιοι του, ήταν Λαυριώτες μοναχοί. Επιλεκτικά αναφέρονται το τρίπτυχο «Κλειστάρι», η «Προσκύνηση της Αλύσεως του Αγίου Πέτρου» και οι τρεις «Ανευρέσεις» της κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου. Από τη μεγάλη συλλογή εικόνων δεν λείπουν φυσικά εικόνες του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
H Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας ιδρύθηκε από τον κτήτορα της, Όσιο Αθανάσιο. Ήδη από τους πρώτους χρόνους λειτούργησε «Σκριπτόριο», δηλαδή εργαστήριο αντιγραφής Κωδίκων. Από το 10ο αιώνα μέχρι το 1870 η συλλογή εφυλάσσετο μέσα στο Καθολικό, στο παλιό Ηγουμενείο και στον Πύργο του Τσιμισκή. Από το 1870 και μέχρι σήμερα στεγάζεται σε κτίριο που βρίσκεται ανατολικά του Καθολικού.

Η συλλογή αποτελείται σήμερα από 3.000 Κώδικες, από τους οποίους οι 700 είναι σε περγαμηνή, ενώ οι υπόλοιποι είναι χάρτινοι. Θεωρείται η τρίτη στον κόσμο σε ελληνικά, βυζαντινά χειρόγραφα. Από τους περγαμηνούς Κώδικες, οι 12 είναι παλαιότατοι, με μεγαλογράμματη γραφή, ενώ πολλοί έχουν μικρογραφίες εξαιρετικής βυζαντινής τέχνης.

Επίσης σημαντικό είναι το αρχείο της Μονής. Περιέχει 200 αυτοκρατορικά Χρυσόβουλα, περίπου 20.000 ελληνικά, βυζαντινά και μεταβυζαντινά καθώς και 10.000 τουρκικά, ρουμανικά, σλαβικά, λατινικά και αραβικά έγγραφα. Η συλλογή εντύπων της Μεγίστης Λαύρας είναι η μεγαλύτερη του Αγίου Όρους. Από αυτά, 22 είναι πριν από το 1500, περισσότερα από 20.000 είναι τυπωμένα πριν από το 1800, 18.000 είναι του 19ου αιώνα και πάνω από 100.000 είναι του 20ου αιώνα.

Print Friendly, PDF & Email