Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου

Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου, κτισμένο το 1540, βρίσκεται στο κέντρο της αυλής και είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Είναι μολυβδοσκέπαστο και έχει πέντε τρούλους. Η Λιτή και ο Νάρθηκας βρίσκονται χαμηλότερα από τον κυρίως Ναό. Ο Εξωνάρθηκάς του είναι υαλόφρακτος και αγιογραφημένος το 1744. Όλος ο Ναός είναι τοιχογραφημένος από ζωγράφο που ανήκει στην Κρητική Σχολή, την εποχή της ανέγερσής του. Το μεγαλύτερο όμως τμήμα του έχει επιζωγραφηθεί μεταγενέστερα. Το ξυλόγλυπτο Εικονοστάσιό του που διακρίνεται για τον έντονο διάκοσμό του είναι των αρχών του 19ου αιώνα.

ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ
Το Καμπαναριό είναι πολυώροφο κτίσμα του 1808, ανεξάρτητο του Καθολικού. Βρίσκεται στη νότια πλευρά του περιβόλου της Μονής, σε επαφή με τον αμυντικό της Πύργο.

ΦΙΑΛΗ
Η Φιάλη αγιασμού είναι μαρμάρινη, αρχών του 18ου αιώνα, δεκακίονη με μολυβδοσκέπαστο θόλο. Πρόσφατα, με αφορμή την αποκατάστασή της λόγω καθιζήσεως του εδάφους –αφού αποσυναρμολογήθηκε – μεταφέρθηκε βορειότερα της αρχικής της θέσης.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ
Η Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου έχει δέκα Παρεκκλήσια. Σε διάφορα σημεία εντός της βρίσκονται επτά από αυτά. Στο Καθολικό, αριστερά της Λιτής, είναι το Παρεκκλήσι της Παναγίας της «Φοβεράς Προστασίας», που κτίστηκε το 1733. Εκεί βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της αριστεροκρατούσας ή ελεούσας Θεοτόκου. Στο Ηγουμενείο βρίσκεται το Παρεκκλήσι της Αγίας Ναταλίας που είναι αγιογραφημένο. Τα υπόλοιπα βρίσκονται στις Πτέρυγες της Μονής.

ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ
Έξω από τη Μονή υπάρχει παλαιό Κοιμητήριο με Ναό των Αγίων Αρχαγγέλων, του 17ου αιώνα και νεότερο, του Αγίου Νικολάου (του 1711), μαζί με κτίσμα που αποτελεί και Κάθισμα της Μονής.

ΑΥΛΗ
Η κάτοψη της αυλής της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου έχει ελαφρώς τραπεζοειδές σχήμα. Σ’ αυτήν εισέρχεται ο επισκέπτης μέσα από το Διαβατικό που βρίσκεται στη βορεινή Πτέρυγα, αντικρίζοντας τον Νάρθηκα του Καθολικού της. Όλη η αυλή είναι πλακοστρωμένη και σχετικά ευρύχωρη.

Η Τράπεζα βρίσκεται απέναντι από την πρόσοψη του Καθολικού. Είναι κτίσμα εφαπτόμενο του περιμετρικού οχυρωματικού περιβόλου της Μονής. Η κάτοψή της είναι ορθογώνια, με κόγχη στη δυτική της πλευρά. Διαθέτει ξύλινα τραπέζια και πάγκους και μαρμάρινο δάπεδο. Ανεγέρθηκε από τον Πατριάρχη Αλεξάνδρειας, Ματθαίο τον Γ΄, το 1770. Στο εσωτερικό της δεν διατηρείται καμία διακόσμηση. Από το 1995 άρχισε η συνολική αποκατάστασή της και ήδη αγιογραφείται από τους μοναχούς της Μονής.

ΜΑΓΕΙΡΕΙΟ
Το Μαγειρείο βρίσκεται παραπλεύρως της Τράπεζας, στη δυτική πλευρά της Μονής.

ΛΑΔΑΡΙΟ
Η θέση του Λαδαριού της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου ήταν στο ισόγειο της νότιας Πτέρυγας. Σήμερα δεν υπάρχει – πρόκειται όμως να δημιουργηθεί σε άλλη θέση.

ΦΟΥΡΝΟΣ
Ο παλιός Φούρνος της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου ήταν στο ισόγειο της βορεινής Πτέρυγας, δίπλα στο Διαβατικό. Στην ίδια θέση γίνεται και νέος.

ΚΡΑΣΑΡΙΟ
Το Κρασαριό όπως και το Δοχειό της Μονής βρίσκονται σε τμήμα του ισογείου της νότιας Πτέρυγας.

Η νότια Πτέρυγα της ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου είναι τετραώροφη και οι τοξωτές όψεις της έχουν κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Αποκαταστάθηκε στις δεκαετίες του ΄80 και ΄90. Εδώ στεγάζεται το Αρχονταρίκι της Μονής. Η τριώροφη βορεινή Πτέρυγα του Ηγουμενείου και Συνοδικού, κατασκευασμένη το 1890, παρουσίασε έντονα εδαφοτεχνικά προβλήματα με αποτέλεσμα τη μεταστέγαση λειτουργιών της. Γίνονται εργασίες αποκατάστασης. Η τετραώροφη ανατολική Πτέρυγα με τις επίσης χαρακτηριστικές τοξοστοιχίες χρονολογείται από το 1767, κτισμένη από τον πρώην Πατριάρχη Αλεξάνδρειας Ματθαίο τον Γ΄. Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1980 και αποκαταστάθηκε πρόσφατα. Το 1992 εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο τον Α΄. Τέλος, τη δυτική Πτέρυγα προσδιορίζουν τα κτίρια της Τράπεζας και Μαγειρείου.

ΚΕΛΙΑ
Τα Κελιά όπου διαμένουν οι μοναχοί της ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου είναι μονόχωρα και βρίσκονται κυρίως στους τρείς ορόφους της ανατολικής Πτέρυγας της Μονής.

ΣΥΝΟΔΙΚΟ – ΗΓΟΥΜΕΝΕΙΟ
Το Ηγουμενείο και το Συνοδικό της ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου στεγάζονται προσωρινά στη νότια Πτέρυγα. Με την αποκατάσταση και επαναχρησιμοποίηση της βορεινής Πτέρυγας θα μεταφερθούν στην αρχική τους θέση.

ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ
Το Αρχονταρίκι της Μονής καλύπτει τον δεύτερο και τρίτο όροφο της νότιας Πτέρυγας. Εκεί βρίσκεται και το Παρεκκλήσι των Αγίων Αναργύρων. Λόγω της γειτνίασης της Μονής με τις Καρυές υπάρχει αυξημένη προσέλευση προσκυνητών για φιλοξενία.

ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ
Στις Πτέρυγες της ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου υπάρχουν επίσης το Γηροκομείο, το Φαρμακείο, το Προσφοριό, το Ωριό, το Ψαροδοχείο, το Κελλαρίκι, το Αγιογραφείο, το Ραφείο, εργαστήρια επισκευών και άλλοι, βοηθητικοί χώροι.

Στον άμεσο χώρο που περιβάλει την Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου υπάρχουν αρκετά βοηθητικά κτίσματα. Μεταξύ αυτών, το παλιό Χαλκαδιό, το Εργατόσπιτο, το Βορδοναριό, οι Μύλοι και άλλα. Στην ευρύτερη περιοχή της βρίσκονται ο Αρσανάς της Μονής αλλά και πολλά Εξαρτήματά της.

ΑΡΣΑΝΑΣ
Ο Αρσανάς της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου βρίσκεται στη θέση «Καλλιάγρα» και αποτελείται από Πύργο και Κάθισμα. Σήμερα είναι ερειπωμένος.

ΝΕΡΑΤΖΩΝΑΣ
Κοντά στον Αρσανά της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου στην Καλλιάγρα και σε μικρή απόσταση από αυτόν βρίσκεται το οχυρό συγκρότημα του «Νεραντζώνα». Άλλοτε ήταν περιοχή καλλιεργειών της Μονής. Σήμερα εδώ βρίσκεται το Ιερό Κάθισμα Αγίου Νικολάου, στη θέση που ήταν τον δέκατο αιώνα η «Μονή της Γαλαιάγρας».

ΜΥΛΟΙ
Κοντά και δυτικά της Μονής βρίσκεται ο Υδρόμυλός της, ο οποίος είναι ανενεργός.

ΚΡΗΝΗ
Εξωτερικά της Μονής, απέναντι από την είσοδό της, βρίσκεται χαρακτηριστική θολωτή δικίονη Κρήνη, κατασκευασμένη στις αρχές του 19ου αιώνα.

Ο αμυντικός Πύργος της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου βρίσκεται στο δυτικό άκρο της νότιας Πτέρυγας και κατασκευάστηκε το 1508. Στεγάζει Εικονοφυλάκιο.

Η Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου έχει ως Εξαρτήματά της τη Σκήτη Αγίου Παντελεήμονος καθώς και τριάντα Κελιά, Καθίσματα και Ησυχαστήρια στην ευρύτερή της περιοχή. Σ’ αυτά διαμένουν πενήντα συνολικά μοναχοί.

ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ

Η Ιερά Σκήτη Αγίου Παντελεήμονος βρίσκεται ανατολικά της Μονής και κοντά στις Καρυές. Η τοποθεσία της είναι αμφιθεατρική. Έχει μορφή οικισμού, με Καλύβες και Κυριακό, αφιερωμένο στον Άγιο Παντελεήμονα. Η συγκρότησή της ανάγεται στον 18ο αιώνα και οφείλεται στον ιερομόναχο Χαράλαμπο. Η Βιβλιοθήκη της Σκήτης διαθέτει 40 περίπου Χειρόγραφα και περισσότερα από 500 αξιόλογα βιβλία παλαιών εκδόσεων. Φυλάσσονται επίσης τεμάχια τιμίων λειψάνων και διακόσιες εικόνες, μεταξύ των οποίων η θαυματουργή εικόνα του Αγίου Παντελεήμονα – 18ου αιώνα. Λειτουργεί με εσωτερικό Κανονισμό που ανάγεται στις εποχές της ίδρυσής της. Το Κυριακό της Ιεράς Σκήτης Αγίου Παντελεήμονα πήρε την ονομασία του από το Κελί του αγίου Παντελεήμονος, στου οποίου τη θέση κτίστηκε το 1790. Μέρος του Κυριακού είναι αγιογραφημένο. Ο τρούλος του και ο δεξιός Χορός του τοιχογραφήθηκαν το 1868. Στο Άγιο Βήμα φυλάσσεται η εικόνα «Παναγία των Χαιρετισμών». Το τριώροφο Καμπαναριό είναι αυτοτελές κτίσμα του 1792, κτισμένο σε παλιότερη ισόγεια δεξαμενή. Η Σκήτη Κουτλουμουσίου αποτελείται από είκοσι τρείς Καλύβες. Τρείς από αυτές δεν έχουν ενσωματωμένο Ναό. Κατοικούνται οι δέκα τέσσερις, ενώ οι υπόλοιπες εννέα είναι έρημες. Οι είκοσι Γέροντες της Σκήτης ασχολούνται με τη γεωργία, την κατασκευή εργοχείρων και κομποσκοινιών, καθώς και με τη συγγραφή βιβλίων. Σε Καλύβη της Σκήτης έζησε – στις αρχές του 19ου αιώνα – ο οσιομάρτυρας Γεράσιμος ο νέος.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ
Η Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου έχει δέκα οκτώ Κελιά. Ορισμένα βρίσκονται νοτιότερα της Μονής. Ιστορικότερα είναι το Ιερό Κελί του Αλύπιου το οποίο ήταν Μονή μέχρι της αρχές του 15ου αιώνα και καταγράφεται στο πρώτο Τυπικό του Αγίου Όρους ως «Μονή Γαλαιάγρας». Τα υπόλοιπα βρίσκονται στις Καρυές. Μεταξύ τους, το Κελί Τιμίου Προδρόμου, όπου μόνασε ο περίφημος αγιογράφος του 18ου αιώνα, Διονύσιος από τον Φουρνά. Εκεί έγραψε το σπουδαίο βιβλίο «Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης» και ανακαίνισε και αγιογράφησε – το 1711 – τον Ναό του Κελιού.

ΙΕΡΑ ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
Πέντε Καθίσματα βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου. Κοντά της είναι τα τέσσερα από αυτά, ενώ κατοικούνται τα τρία.

ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΑ
Η Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου έχει τέσσερα Ησυχαστήρια που βρίσκονται στην περιοχή της Καψάλας. Οι Γέροντες ασχολούνται με τη γεωργία και με εργόχειρο.

ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το Σκευοφυλάκιο της Μονής βρίσκεται στον δεύτερο όροφο της βόρειας Πτέρυγας. Φυλάσσονται ιερά Σκέυη, 90 λειτουργικά και ιερατικά χρυσοκέντητα Άμφια, Σταυροί αγιασμού, ευλογίας και λιτανείας. Επίσης φυλάσσονται άγια λείψανα και λειψανοθήκες πολλών αγίων.

ΕΙΚΟΝΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το Εικονοφυλάκιο καταλαμβάνει όλους τους ορόφους του Πύργου. Φυλάσσονται οι περισσότερες από τις εκατοντάδες εικόνες της Μονής, διαφόρων περιόδων. Μεταξύ τους η εικόνα του Αγίου Νικολάου, 14ου αιώνα.