Ιερά Μονή Φιλοθέου

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ιερά Μονή Φιλοθέου είναι κτισμένη σε υψόμετρο 316 μέτρων, σε οροπέδιο πάνω στη βορειοανατολική πλευρά της αγιορειτικής χερσονήσου. Οφείλει το όνομά της στον ησυχαστή όσιο Φιλόθεο, μαθητή του Αγίου Αθανασίου, επί των ημερών του οποίου υπήρχε η μικρή Μονή της Φτέρης στην περιοχή «Κράββατος», όπου σήμερα υπάρχει Παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία. Ιστορικά φαίνεται να προϋπάρχει του 1015. Στο Τυπικό Κωνσταντίνου του Μονομάχου, του 1045, αναγράφεται ως «Μονή της Θεοτόκου» ή «Φιλοθέου». Το 1394 κατέχει την δέκατη τρίτη θέση, ενώ από το 1574 τη δωδέκατη. Με τις δωρεές του Αυτοκράτορα Νικηφόρου Βοτανιάτη στο τέλος του 11ου αιώνα παίρνει ολοκληρωμένη μορφή Μάνδρας.

Το 1284, με Χρυσόβουλο του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Παλαιολόγου, ορίζεται πνευματικός του Παλατιού ο Ηγούμενος της Μονής Μακάριος, με αίτημα του οποίου ενισχύεται οικονομικά η Μονή. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, περί το 1480, η ιερά Μονή Φιλοθέου διέρχεται περίοδο ερήμωσης. Στη συνέχεια κατοικείται από Σλάβους μοναχούς οι οποίοι τη μετατρέπουν σε ιδιόρρυθμη και απομακρύνονται από την Ηγουμενεία της οι Διονύσιος εν Ολύμπω και Συμεών ο Ανυπόδητος.

Στα τέλη του 15ου αιώνα οι Ίβηρες Ηγεμόνες την ευεργετούν και διευρύνουν την Τράπεζα στις σημερινές της διαστάσεις. Τον Ιούνιο του 1533 η Μονή πώλησε λόγω οικονομικών της προβλημάτων το Κελί του Σταυρονικήτα που μετατράπηκε μεταγενέστερα σε Μονή. Το 1734 ο Ηγεμόνας της Βλαχίας Γκίκας όρισε με Χρυσόβουλο ετήσια χορηγία υπέρ της Μονής την οποία ο βοεβόδας Μαυροκορδάτος συνέχισε. Με τις ενισχύσεις αυτές ανακαινίζεται η Μονή και ανεγείρεται το σημερινό Καθολικό. Το 1871 μια μεγάλη πυρκαγιά καταστρέφει τις Πτέρυγες της Μονής, κινδυνεύει το Καθολικό και διασώζονται τα χειρόγραφα. Η ανακαίνισή της κράτησε περισσότερο από 20 χρόνια εξαντλώντας την οικονομικά με αποτέλεσμα να προσφύγει στην αρωγή της Ιεράς Κοινότητος, η οποία ανταποκρίθηκε με απόφαση της το 1900.

Το σχήμα του μοναστηριακού συγκροτήματος είναι περίπου ένα ακανόνιστο πεντάπλευρο. Μορφολογικά διακρίνεται το μεγάλο Κωδωνοστάσιο με την κωνική του στέγη επί της εισόδου του Καθολικού. Τα κτίρια που συνθέτουν τις Πτέρυγες της Μονής προέρχονται από τρείς χρονικές περιόδους. Αρχές 16ου, μέσα 18ου και τέλος 19ου αιώνα. Η ιερά Μονή Φιλοθέου κατέχει από το 1574 τη δωδέκατη θέση στην ιεραρχία των ιερών Μονών του Αγίου όρους. Λειτουργεί κοινοβιακά από το 1973, με Σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Δημητρίου. Στη Μονή εγκαταβιώνουν εβδομήντα μοναχοί ενώ άλλοι δέκα στα Εξαρτήματά της. Ηγούμενος είναι ο Αρχιμανδρίτης Νικόδημος.
.

GR EN

DE FR

ΚΑΘΟΛΙΚΟ (ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ - ΦΙΑΛΗ - ΠΑΡΕΚΛΗΣΙΑ - ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ - ΑΥΛΗ)

Το Kαθολικό της ιεράς Μονής Φιλοθέου τιμάται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Βρίσκεται στη νότια πλευρά του περιβόλου και κτίστηκε το 1746 σύμφωνα με μια επιγραφή, πάνω στα θεμέλια του παλαιού Καθολικού που είχε καταρρεύσει. Η σημερινή έκκεντρη θέση του προσδιορίζει τη μικρότερη έκταση που είχε η Μονή τους πρώτους αιώνες της ίδρυσής της. Η τοιχογράφηση του κυρίως Ναού ολοκληρώθηκε το 1752, ενώ της Λιτής και του Εξωνάρθηκα, το 1765. Το δάπεδό του είναι μαρμαροστρωμένο από το 1848. Το ξυλόγλυπτο Τέμπλο είναι από τον προηγούμενο Ναό, τον οποίο ο Ρώσος περιηγητής Μπάρσκυ είχε σχεδιάσει σε ρυθμό Βασιλικής. Οι τέσσερις μεγάλες εικόνες του Χριστού, της Παναγίας, του Ευαγγελισμού και του Αγίου Γεωργίου είναι του 1777 και εν μέρει επιζωγραφισμένες. Ωραιότατες είναι οι εικόνες του δωδεκαόρτου, ιδιαίτερα ασυνήθους μεγέθους, Κρητικής τεχνοτροπίας, 16ου – 17ου αιώνος. Στο αριστερό προσκυνητάρι του Καθολικού βρίσκεται η θαυμαστής τέχνης και έκφρασης εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, διασωθείσα από την εποχή της Εικονομαχίας και την οποία η παράδοση αναφέρει ως μία από τις εβδομήντα εικόνες του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λούκα.

ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ
Ο πύργος του Κωδωνοστασίου της ιεράς Μονής Φιλοθέου είναι κτίσμα του 1764 και είναι της ίδιας εποχής με το συγκρότημα του Καθολικού.

ΦΙΑΛΗ

Μεταξύ του Καθολικού και της Τράπεζας της ιεράς Μονής Φιλοθέου υπάρχει η Φιάλη του αγιασμού. Οι κίονες, καθώς και τα ελαφρώς σκαλισμένα θωράκιά της, είναι όλα από ωραίο, λευκό μάρμαρο. Είναι αγιογραφημένη στον θόλο της με παραστάσεις σχετικές με τα ύδατα, όπως της Βάπτισης του Χριστού, της διάβασης της Ερυθράς Θάλασσας και της Ζωοδόχου Πηγής.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ

Η ιερά Μονή Φιλοθέου έχει εννέα Παρεκκλήσια από τα οποία έξι βρίσκονται εντός της. Από αυτά τρία βρίσκονται στο Καθολικό. Το πρώτο, των Αγίων Αρχαγγέλων, δεξιά της Λιτής με τοιχογραφίες του 1752. Το δεύτερο, του Γενεσίου του Τιμίου Προδρόμου, αριστερά της Λιτής, με τοιχογραφίες του 1776, των ιερομονάχων Γαβριήλ και Νεοφύτου. Το ξυλόγλυπτο Τέμπλο του, της ίδιας χρονολογίας, είναι ωραιότατο. Το τρίτο, της Αγίας Μαρίνης της οποίας τα άγια λείψανα φυλάσσονται στη Μονή, στο Κωδωνοστάσιο. Στις Πτέρυγες στεγάζονται το Παρεκκλήσιο του Ιερού Χρυσοστόμου στο Συνοδικό, του Αγίου Νικολάου στο Αρχονταρίκι και των Αγίων πέντε μαρτύρων, πάνω από την είσοδο της Μονής.Τέλος, εκτός Μονής υπάρχουν δύο Παρεκκλήσια των Τριών Ιεραρχών ή Αγίου Τρύφωνα, του Γενεσίου της Θεοτόκου ή Παναγούδας καθώς και ο κοιμητηριακός Ναός.

ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ

Ο κοιμητηριακός Ναός των Αγίων Πάντων ανακαινίστηκε το 1806. Ο Ναός είναι συνεπτυγμένος σταυροειδής. Εσωτερικά είναι μονόχωρος, ανεπίχριστος και ανιστόρητος. Η άνοψή του σχηματίζει ημισφαιρικό θόλο με ανάλαφρη αίσθηση. Το Τέμπλο του είναι ψηλό και περίτεχνο εσωτερικά.

ΑΥΛΗ
Η αυλή της ιεράς Μονής Φιλοθέου είναι σχετικά ευρύχωρη, με καλντερίμι και χλοοτάπητα σε όλη την έκταση. Σ’αυτήν υπάρχουν τρεις παλιές Κρήνες.

ΤΡΑΠΕΖΑ (ΜΑΓΕΙΡΙΟ - ΛΑΔΑΡΙΟ - ΚΡΑΣΑΡΙΟ - ΦΟΥΡΝΟΣ)

Η Τράπεζα της ιεράς Μονής Φιλοθέου βρίσκεται ενσωματωμένη στον πρώτο όροφο της δυτικής Πτέρυγάς της, απέναντι ακριβώς από την είσοδο του Καθολικού. Η κάτοψή της είναι ορθογώνια. Είναι ιστορημένη με τοιχογραφίες ασυνήθιστου μεγέθους και δυναμικής έκφρασης, τεχνοτροπίας αλλά επηρεασμένη από το πνεύμα που δεσπόζει την εποχή αυτή στο γειτονικό Βαλκανικό χώρο.Ίσως δεν είναι άσχετη της συγγένειας αυτής η επιγραφή του 1540, που αναφέρεται στον Λεόντιο, Βασιλέα του Καχετίου της Ιβηρίας και του υιού του, οι οποίοι την ανακαίνισαν.

ΜΑΓΕΙΡΕΙΟ
Το παλαιό Μαγειρείο της Ιερά Μονής Φιλοθέου ήταν νότια της Τράπεζας και κοντά σ’ αυτήν, πριν την πυρκαγιά. Το νέο Μαγειρείο στεγάζεται στη νεόκτιστη νοτιοδυτική
γωνία της ιερά Μονής που παρέμενε μέχρι τότε κενή.

ΛΑΔΑΡΙΟ
Το Λαδαριό της ιεράς Μονής Φιλοθέου βρίσκεται στο δυτικό άκρο της νότιας Πτέρυγας του 1866. Διατηρεί τα εργαλεία παραδοσιακού τρόπου σύνθλιψης ελαιών, που έχουν λαογραφική αξία.

ΦΟΥΡΝΟΣ
Ο Φούρνος της ιεράς Μονής Φιλοθέου είναι κτίσμα του 1886, όπως αναγράφεται σε επιγραφή στο υπέρθυρο, για λογαριασμό όλης της νότιας Πτέρυγας.

ΚΡΑΣΑΡΙΟ
Το Κρασαριό της ιεράς Μονής Φιλοθέου βρίσκεται στο βορεινό άκρο της δυτικής Πτέρυγας, κάτω από το Συνοδικό. Το κτίριο φέρει χρονολογία «1885».

ΠΤΕΡΥΓΕΣ (ΚΕΛΛΙΑ -ΣΥΝΟΔΙΚΟ / ΗΓΟΥΜΕΝΙΟ -ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ -ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ)

Στην ανατολική και βόρεια Πτέρυγα της ιεράς Μονής Φιλοθέου, βρίσκονται τα Κελιά των μοναχών της. Στη δυτική Πτέρυγα βρίσκεται η Τράπεζα, Ηγουμενείο, το Συνοδικό, το Αρχονταρίκι, το Δοχειό, το Κρασαριό και άλλοι βοηθητικοί χώροι. Η νότια Πτέρυγα θεμελιώθηκε μετά την πυρκαγιά του 1871, νοτιότερα της παλαιάς, ώστε να απομακρυνθεί από το Καθολικό – του οποίου απείχε μόλις τρία μέτρα – για λόγους πυρασφάλειας. Εκεί βρίσκονται Κελιά μοναχών, ο Φούρνος, το Λαδαριό και το Μαγειρείο.

ΚΕΛΙΑ ΠΤΕΡΥΓΩΝ

Τα Κελιά των μοναχών της ιεράς Μονής Φιλοθέου βρίσκονται στην ανατολική, νότια και δυτική Πτέρυγα. Είναι πλέον μονόχωρα και τα περισσότερα περιορισμένων διαστάσεων.

ΣΥΝΟΔΙΚΟ – ΗΓΟΥΜΕΝΕΙΟ

Το Συνοδικό της ιεράς Μονής Φιλοθέου, κτίσμα του 1885 βρίσκεται στο βορεινό τμήμα της δυτικής Πτέρυγας. Χαρακτηρίζεται από έλλειψη αναγκαίων χώρων, προκειμένου η Μονή να ανταπεξέρχεται στις αυξημένες ανάγκες της κατά τη διάρκεια πανηγύρεων και μεγάλων εορτών. Προβλέπεται εσωτερική αναδιάταξη χώρων και γενικότερη αποκατάσταση όψεων του κτίσματος. Το Ηγουμενείο στεγάζεται μαζί με την Αίθουσα Σύναξης και τα γραφεία, στο νέο κτίριο, επάνω από τη Βιβλιοθήκη – Σκευοφυλάκιο.

ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ

Το νέο Αρχονταρίκι της ιεράς Μονής Φιλοθέου βρίσκεται στη δυτική Πτέρυγά της, πάνω από την Τράπεζα και το Μαγειρείο. Στη δική του σχεδιαστική απεικόνιση του 1744, ο Ρώσος περιηγητής Μπάρσκυ το προσδιόρισε στην αντίστοιχη Πτέρυγα.

ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ

Στις Πτέρυγες της ιεράς Μονής Φιλοθέου υπάρχουν, στεγάζονται και λειτουργούν επίσης, Νοσοκομείο – Γηροκομείο, Φαρμακείο, Οδοντιατρείο, Θυμιατοποιείο, Εργαστήρια Συντήρησης Κειμηλίων, λοιπά Εργαστήρια, καθώς και αποθήκες υλικών και τροφίμων.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ ΑΡΣΑΝΑΣ - ΚΙΟΣΚΙ - ΨΑΡΟΣΠΙΤΑ

Τα περιβάλλοντα κτίσματα της ιεράς Μονής Φιλοθέου, τα κτίρια συνοδείας, όπως ονομάζονται, βρίσκονται με απλότητα τοποθετημένα βόρειά προς το Κοιμητήριο.

ΑΡΣΑΝΑΣ

Ο παλιός Αρσανάς της ιεράς Μονής Φιλοθέου ερειπώνεται με την πάροδο του χρόνου. Στον Αρσανά και δίπλα στη θάλασσα υπάρχει μεγάλη αποθήκη ξυλείας, σε απρόσωπο κτίριο, το οποίο η Μονή προτίθεται να αναπλάσει αισθητικά.

ΒΟΡΔΟΝΑΡΙΟ

Το Βορδοναριό των ημιόνων, δηλαδή ο σταύλος, του οποίου ο όροφος χρησιμοποιείται σαν Εργατόσπιτο της Μονής βρίσκεται βόρειά της.

ΚΗΠΟΣΠΙΤΟ
Το Κηπόσπιτο της ιεράς Μονής Φιλοθέου, το οποίο εξυπηρετεί τον μοναχό που έχει το ανάλογο διακόνημα, βρίσκεται ανατολικά της, μέσα στον κήπο της, έχοντας ενσωματωμένο παρεκκλήσι των Τριών Ιεραρχών και του Αγίου Τρύφωνος.

ΜΥΛΟΙ

Βορειότερα της ιεράς Μονής Φιλοθέου βρίσκεται ο παλιός Μύλος, με στέρνα για τη λειτουργία του. Έπαυσε να λειτουργεί το 1953. Ήδη από το 1978 η στέρνα χρησιμοποιείται για την παραγωγή υδροηλεκτρικού ρεύματος.

ΨΑΡΟΣΠΙΤΑ

Η ιερά Μονή Φιλοθέου διαθέτει Ψαρόσπιτα τα οποία κατοικούνται, λειτουργούν και εξυπηρετούν τους πατέρες στο ψάρεμα.

ΑΓΙΑΣΜΑ

Η ιερά Μονή Φιλοθέου έχει δίπλα στη θάλασσα το Αγίασμα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, το οποίο αναβλύζει διαρκώς, με σταθερή ποσότητα και θερμοκρασία. Βρίσκεται στη θέση όπου ο Ηγούμενος της Μονής, σύμφωνα με την παράδοση, είδε σε όραμα την εικόνα της Παναγίας να τον προσκαλεί να τη φέρει από το σημείο εκείνο της θάλασσας, στο μοναστήρι.

ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΟ

Σε απόσταση τριακοσίων μέτρων νότια της ιεράς Μονής Φιλοθέου, προς το δάσος, βρίσκεται το Μηχανουργείο, το νέο Ξυλουργείο και Πριστήριο, σε ενιαίο κτιριακό συγκρότημα της δεκαετίας του 1980.

ΕΡΓΑΤΟΣΠΙΤΟ

Η ιερά Μονή Φιλοθέου έχει τέσσερα Εργατόσπιτα στον περιβάλλοντα χώρο της. Το νεότερο είναι δίπλα στο παλιό Ξυλουργείο του 1896. Στη θέση «Κράββατος», νοτιότερα, υπάρχει από το 1981 Εργατόσπιτο δάσους, με Παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία, για τις ανάγκες των δασεργατών της Μονής.

ΠΥΡΓΟΙ

Η ιερά Μονή Φιλοθέου δεν διασώζει σήμερα κανένα Πύργο στις Πτέρυγές της, πλην εκείνου του Κωδωνοστασίου της. Στην ιστορική της διαδρομή, όπως προκύπτει και από χαλκογραφία του 1849, αλλά και από μεταγενέστερη φωτογραφία του ίδιου αιώνα διέθετε αμυντικό Πύργο στη βορειοανατολική της γωνία. Με την καταστροφική πυρκαγιά του 1871 κατεστράφη ολοσχερώς και δεν ναοδομήθηκε σαν Πύργος.

ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ (Σκήτες - Κελιά - Καθίσματα)

Η ιερά Μονή Φιλοθέου έχει στην ευρύτερη της περιοχή σαν Εξαρτήματα της, Κελιά – εκτός εκείνου του Αντιπροσωπείου στις Καρυές και ένα κάθισμα στα νοτιοανατολικά της.

ΚΕΛΙΑ
Στην ευρύτερη περιοχή της, η ιερά Μονή Φιλοθέου έχει αρκετά Κελιά, απο τα οποία κατοικούνται τα πέντε. Των Αγίου Γεωργίου, Αγίου Κωνσταντίνου, Αγίας Τριάδος, Αγίου Δημητρίου και της Αναλήψεως. Στις Καρυές έχει το Αντιπροσωπείο της, κτίσμα του 1964 με Παρεκκλήσι του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, αφυπνιστή του υπόδουλου Γένους.

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
Το μοναδικό Κάθισμα που διαθέτει η Μονή είναι το ιστορικό και εντυπωσιακό Ασκητήριο του Αγίου Διονύσιου (του εν Ολύμπω), όπου ασκήτεψε πριν γίνει Ηγούμενος της ιεράς ΜονήςΦιλοθέου. Το σπήλαιο διασώζεται και είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Βρίσκεται νοτιοδυτικά της Μονής. Η οροφή του καλύπτεται από συμπαγή βράχο σε επιφάνεια ογδόντα τετραγωνικών μέτρων και πάχους ενός μέχρι δύο μέτρων. Στο μεγαλύτερο του τμήμα ο βράχος είναι σε πρόβολο.

ΚΕΙΜΗΛΙΑ (ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΙΟ - ΕΙΚΟΝΟΦΥΛΑΚΙΟ - ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ)

ΕΡΓΑ