Ιερά Μονή Εσφιγμένου

Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου, που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της αυλής, είναι αφιερωμένο στην Ανάληψη του Κυρίου. Θεμελιώθηκε από τον Ηγούμενο Θεοδώρητο το 1808 και εγκαινιάσθηκε από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ το 1811. Αντικατέστησε το παλιό Καθολικό που σχημάτιζε, εκτός του Ναού,  δύο Νάρθηκες και Εξωνάρθηκα με περιστύλιο. Ο Ναός είναι ευρύχωρος, ανήκει στον αγιορειτικό τύπο και διαμορφώνεται από οκτώ τρούλους που υπερυψώνονται της στέγης του. Τα μαρμάρινα τμήματα μεταφέρθηκαν από την Τήνο από την οποία καταγόταν και ο αρχιτέκτονας του Καθολικού, Παύλος. Ο κυρίως Ναός ιστορήθηκε το 1818 από τους Γαλατσιάνους ζωγράφους Βενιαμίν, Ζαχαρία και Μακάριο. Ο Νάρθηκας τοιχογραφήθηκε το 1841 από τους αδελφούς της Μονής Ιωάσαφ, Νικηφόρο, Γεράσιμο και Άνθιμο. Το ξυλόγλυπτο κοιλόκυρτο Τέμπλο του Ναού είναι χαρακτηριστικής τέχνης και ομορφιάς. Κατασκευάστηκε το 1813 και αργότερα επιχρυσώθηκε. Φέρει πλούσια φυτική διακόσμηση, κυρίως με σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.

ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ
Το Καμπαναριό της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου στεγάζεται στον τρίτο όροφο του Πύργου, κάτω από τον οποίο διανοίγεται η κύρια είσοδός της. Ο Πύργος αυτός, που βρίσκεται στη νότια Πτέρυγα της Μονής, κατασκευάστηκε το 1851. Οι επιφάνειες της εισόδου καλύπτονται από μεγάλες ζωγραφικές παραστάσεις που έγιναν από αγιογράφους της Μονής, την ίδια περίοδο.

ΦΙΑΛΗ
Η Φιάλη της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου βρίσκεται ανάμεσα στην κεντρική είσοδο και τη νοτιοανατολική γωνία του Καθολικού. Κατασκευάστηκε το 1815 από τον Ηγούμενο Ευθύμιο και αντικατέστησε αρχαιότερη Φιάλη που προερχόταν από την εποχή του Ιωάννου Ε΄, του Παλαιολόγου. Είναι οκτακίονος και έχει στα θωράκιά της ανάγλυφες διακοσμητικές παραστάσεις.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ
Η Ιερά Μονή Εσφιγμένου διαθέτει συνολικά δέκα Παρεκκλήσια στον περίβολο και στο Καθολικό. Σπουδαιότερα από αυτά είναι των Εισοδίων της Θεοτόκου και των Αγίων Αρχάγγελων, δεξιά και αριστερά της Λιτής του Καθολικού και προστέθηκαν το 1845. Άλλα είναι του Αγίου Νείλου του Σοφού με αετόσχημο, ξυλόγλυπτο Τέμπλο, των Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Ανθίμου, του Αγίου Γεωργίου, των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, του Αγίου Νείλου του Μυροβλύτη και του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος.

ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ
Το Κοιμητήριο της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου βρίσκεται στα δυτικά της και κοντά σε διερχόμενο ξηροπόταμο. Ο κοιμητηριακός Ναός είναι αφιερωμένος στη μνήμη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το κτίσμα είναι τετράγωνο και μονόχωρο, με κάλυψη υψηλού τρούλου. Υφίσταται νωρίτερα από τα μέσα του 18ου αιώνα και πρόσφατα ανακαινίστηκε.

ΑΥΛΗ
Ο αύλειος χώρος της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου είναι περίπου ορθογώνιος και σχηματίζεται ευρύς και ελεύθερος προς το ανατολικό του τμήμα. Η πρόσβαση σ’ αυτόν γίνεται από δύο εισόδους, τη βόρεια, που είναι η παλαιότερη είσοδος της Μονής και προστατεύεται με οχυρωματική διάταξη του πυλώνα της και τη νότια, που διανοίγεται επιβλητική, αποτελώντας σήμερα την κύρια είσοδο της Μονής

Η Τράπεζα της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου βρίσκεται απέναντι της πρόσοψης του Καθολικού. Έχει σχήμα ορθογώνιο και στεγάζεται σε ανεξάρτητο οικοδόμημα της αυλής. Είναι εξ ολοκλήρου τοιχογραφημένη. Κρυπτογραφική επιγραφή που έχει στο εσωτερικό της χρονολογεί τις τοιχογραφίες στα 1810, χρόνο κατά τον οποίο ανακαινίσθηκε η Τράπεζα από τον Ηγούμενο της Ευθύμιο. Φέρει ξύλινα τραπέζια και πάγκους, ως εξοπλισμό της.

ΜΑΓΕΙΡΕΙΟ
Το Μαγειρείο της Μονής Εσφιγμένου βρίσκεται μαζί με τους βοηθητικούς του χώρους δίπλα από την Τράπεζα, στη νότια πλευρά της.

ΛΑΔΑΡΙΟ
Το Δοχειό της Μονής Εσφιγμένου είναι στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο της βόρειας Πτέρυγας. Το Λαδαριό της βρίσκεται στη νοτιοανατολική γωνία του ισογείου της ίδιας Πτέρυγας.

ΦΟΥΡΝΟΣ
Ο Φούρνος της Μονής Εσφιγμένου στεγάζεται μαζί με το Μαγειρείο δίπλα στην Τράπεζα, σε ισόγειο κτίσμα.

ΚΡΑΣΑΡΙΟ
Το Κρασαριό της Μονής Εσφιγμένου καταλαμβάνει τους υπόγειους χώρους τις βορειοανατολικής γωνίας της Μονής.

Οι Πτέρυγες της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου είναι κυρίως τετραώροφες. Η δόμησή τους χαρακτηρίζεται από τα σχετικά μικρά ανοίγματα προς τις εξωτερικές πλευρές και την έλλειψη εξωστών, που οφείλεται σε λόγους προστασίας της Μονής. Αντίθετα, στο εσωτερικό τους, οι τοξοστοιχίες σε συνδυασμό με ανοικτούς εξώστες αναστρέφουν την αυστηρή φρουριακή εντύπωσή της. Το παλαιότερο τμήμα είναι το δυτικό τμήμα της νότιας Πτέρυγας της Μονής.

ΚΕΛΙΑ
Τα Κελιά των μοναχών είναι διασκορπισμένα σε όλες τις Πτέρυγες της Μονής. Είναι μονόχωρα και παρατάσσονται στις δύο πλευρές των αντίστοιχων κεντρικών διαδρόμων.

ΣΥΝΟΔΙΚΟ – ΗΓΟΥΜΕΝΕΙΟ
Το Ηγουμενείο στεγάζεται στον τρίτο όροφο της ανατολικής Πτέρυγας. Σε όμορο χώρο του στεγάζεται και το Συνοδικό της Μονής.

ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ
Το Αρχονταρίκι καταλαμβάνει τον δεύτερο και τρίτο όροφο της βόρειας πλευράς. Είναι σχετικά μικρό και αποτελείται από χώρο υποδοχής επισκεπτών, όπου εκτίθενται χειροτεχνήματα και άλλα μικροαντικείμενα.

ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ
Η Μονή Εσφιγμένου περιλαμβάνει στις Πτέρυγές της, που χαρακτηρίζονται από τους πλακόστρωτους και ξύλινους διαδρόμους, Γηροκομείο, Οδοντιατρείο και Νοσοκομείο, που βρίσκονται στον πρώτο όροφο της ανατολικής Πτέρυγας. Επίσης, Κηροπλαστείο, Προσφοριό, Ραφείο, Τσαγκαράδικο, άλλους βοηθητικούς χώρους αποθήκευσης υλικών και τροφίμων και, τέλος, Αγιογραφείο, που βρίσκεται στο τρίτο όροφο της βορειοδυτικής γωνίας της.

Η Ιερά Μονή Εσφιγμένου περιβάλλεται από μια πλειάδα βοηθητικών κτισμάτων εν σειρά, τα οποία κυρίως εκτείνονται δυτικά της, στην περιοχή του Αρσανά, κατά μήκος του παραθαλάσσιου πλακόστρωτου. Δημιουργούν την εντύπωση μικρού οικιστικού συνόλου που ενώνει αρμονικά τη Μονή και τον κήπο. Περιλαμβάνει επίσης Κηπόσπιτα, Εργατόσπιτα, Βουρδουναριό, Ξυλουργείο, παλιό Μύλο, και άλλα βοηθητικά κτίσματα που απλώνονται στην ευρύτερη περιοχή της.

ΑΡΣΑΝΑΣ
Ο Αρσανάς της Μονής Εσφιγμένου βρίσκεται ανατολικότερα του συγκροτήματος, σε προστατευόμενη θέση κοντά στην προβλήτα της. Στο ισόγειό του υπάρχει δίδυμος χώρος για φύλαξη των πλοιαρίων. Υπάρχει και δεύτερος, μικρότερος, όμορος προς τη Μονή Αρσανάς, που χρησιμοποιείται πλέον από τους μοναχούς που ασχολούνται με τον κήπο της. Η Μονή εξυπηρετείται κυρίως από τη θαλάσσια πρόσβαση, με την οποία και γίνεται η διακίνηση επισκεπτών και εμπορευμάτων.

ΕΡΓΑΤΟΣΠΙΤΟ
Η Μονή Εσφιγμένου διαθέτει για τις ανάγκες της ορισμένα Εργατόσπιτα, όπως εκείνο που βρίσκεται βορειότερα του Κοιμητηρίου της, κοντά σε παλιό γραφικό πέτρινο γεφύρι και το οποίο παλιότερα χρησιμοποιήθηκε και ως Κάθισμα.

Η Ιερά Μονή Εσφιγμένου περιβάλλεται από ομάδα Πύργων οι οποίοι είναι κατανεμημένοι σε επίκαιρες θέσεις και προβάλουν αισθητά του εξωτερικού περιβόλου της. Ορισμένοι από αυτούς συνοδεύουν τη Μονή από παλαιότερες οικοδομικές φάσεις και μεταγενέστερα επικαλύφθηκαν στην απόληξή τους. Οι νεότεροι είναι των μέσων του 19ου αιώνα, σύγχρονοι με την επέκταση της Μονής προς ανατολάς.
Χαρακτηριστικός για το μέγεθός και τη θέση που κατέχει είναι ο παραθαλάσσιος Πύργος που απολήγει σε διπλή σειρά επάλξεων. Οι Πύργοι αυτοί, στην ιστορική διαδρομή της Μονής, αποτέλεσαν το κύριο προστατευτικό και αμυντικό της τμήμα.

Η Ιερά Μονή Εσφιγμένου διαθέτει δύο Κελιά και επτά Καθίσματα. Το ένα από τα Κελιά της είναι το Αντιπροσωπείο της στις Καρυές.

ΙΕΡΑ ΚΕΛΙΑ
Το Ιερό Κελί των Αγίων Αναργύρων βρίσκεται περίπου μισή ώρα βορείως των Καρυών. Είναι περισσότερο γνωστό ως «Κελί του Μπουραζέρη», καθώς το αγόρασε ο Ρώσος μοναχός Νεόφυτος Μπουραζέρης, προκειμένου να το μεταβάλει σε Σκήτη. Είναι από τα μεγαλύτερα Κελιά του Αγίου Όρους. Είναι επανδρωμένο με ακμαία αδελφότητα αγιογράφων μοναχών.

ΙΕΡΑ ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
Από τα επτά Καθίσματα της Μονής Εσφιγμένου ξεχωρίζει αυτό του Αγίου Αντωνίου του Πετερέσκυ, ιδρυτή της Λαύρας του Κιέβου και θεμελιωτή του μοναχισμού στη Ρωσία. Βρίσκεται στη θέση Σαμάρεια, δυτικά της Μονής. Επίσης, σε ύψωμα ανατολικά της Μονής βρίσκεται το Ιερό Κάθισμα της Ζωοδόχου Πηγής.

ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το Σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου στεγάζεται προσωρινά μαζί με τη Βιβλιοθήκη των χειρογράφων, πάνω από το Νάρθηκα του Καθολικού. Εδώ φυλάσσονται χρυσοκέντητα άμφια διαφόρων εποχών, σταυροί, Ευαγγέλια, διάφορα λειτουργικά σκεύη όπως Αρτοφόρια, Δισκοπότηρα και άλλα αντικείμενα. Επίσης είναι αναρτημένο μεγάλο τμήμα της σκηνής του Μεγάλου Ναπολέοντα, δώρο του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, καθώς και ιστορικό Λάβαρο της Εθνεγερσίας.

ΕΙΚΟΝΟΦΥΛΑΚΙΟ
Το Εικονοφυλάκιο στεγάζεται προσωρινά στην αίθουσα του Συνοδικού. Εδώ διατηρούνται φορητές εικόνες διαφόρων εποχών, όπως εκείνες του Χριστού και της Παναγίας βρεφοκρατούσας. Ξεχωρίζει επίσης, τρίπτυχο με κεντρικό θέμα τον άγιο Νικόλαο. Το σύνολο των εικόνων της Μονής φυλάσσονται για λατρευτική χρήση στο Καθολικό της.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Η Βιβλιοθήκη βρίσκεται πάνω από το Νάρθηκα του Καθολικού. Περιέχει 400 περίπου χειρόγραφα, από τα οποία τα 75 είναι περγαμηνά, καθώς και μερικά ειλητάρια. Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι το Μηνολόγιο, γραμμένο τον 11ο αιώνα, περιέχοντας 80 μικρογραφίες και 8 μεγάλες παραστάσεις από τη Γέννηση του Χριστού. Του 11ου αιώνα επίσης είναι ένα Ευαγγελιστάριο, που περιέχει εικόνες των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Επίσης, μεταξύ άλλων, το Χρυσόβουλο της Μάρως, του 1428 που απεικονίζει την σερβική οικογένεια του Ηγεμόνα Βράγκοβιτς. Στον χώρο αυτό επίσης βρίσκονται και 2.000 έντυπα βιβλία.