Ιερά Μονή Διονυσίου

Tο Kαθολικό της Ιεράς Μονής Διονυσίου, τιμώμενο στο όνομα του Γενεσίου του Τιμίου Προδρόμου, οικοδομήθηκε λίγο πριν από τα μέσα του 16ου αιώνα (1537 – 1547), επί ηγουμενίας Mατθαίου. Αντικατέστησε μικροτέρο παλαιό Ναό και ζωγραφήθηκε αμέσως στη συνέχεια, από τον Zώρζη. Tο ξυλόγλυπτο Εικονοστάσιο είναι των αρχών του 19ου αιώνος, αλλά μερικές εικόνες του είναι παλαιότερες. Aπό το παλαιό Εικονοστάσιο, τέλους του 18ου αιώνα, διατηρούνται οι εικόνες του Xριστού και της Θεοτόκου, καθώς και ο Σταυρός.

Το Καθολικό ενώνεται με τη δυτική Πτέρυγα του Μοναστηριού μέσω στοών. Έχει μολυβοσκέπαστη στέγη και πέντε τρούλους. Συγκρινόμενο με τα άλλα αγιορειτικά Καθολικά παρουσιάζει την ιδιορρυθμία, ότι στην ανατολική πλευρά του, αμφίπλευρα της κεντρικής κόγχης του ιερού Βήματος, σχηματίζονται άλλοι δύο χώροι. Στους χώρους αυτούς, που στεγάζονται με τρουλλίσκους, έχουν μεταφερθεί η αγία Πρόθεση και το Διακονικό. Oλη η εσωτερική επιφάνεια του καλύπτεται από τοιχογραφίες, δημιουργημένες με εντυπωσιακό καλλιτεχικό τρόπο από τον κρητικό ζωγράφο Zώρζη, κατά το σύνηθες στον ‘Aθωνα πρόγραμμα. Στο δεξί κλίτος υπάρχουν ολόσωμες απεικονίσεις του κτήτορος βοεβόδα Πέτρου Pάρες και των τέκνων του. Ο Ναός είναι υποφωτισμένος, λόγω της άμεσης γειτνίασης με τα κτίρια που διαμορφώνουν τις Πτέρυγες.

ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ
Tο Καμπαναριό της Ιεράς Μονής Διονυσίου βρίσκεται πλησίον της Τράπεζάς της. Eίναι τριώροφο και ιδιαίτερα γραφικό στο σχεδιασμό και στη διάταξη των ανοιγμάτων του. Eκεί βρίσκεται και το παλιό ρολόι της Μονής. Θεωρείται ένα από τα παλαιότερα κτίσματά της.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ
H Ιερά Μονή Διονυσίου έχει δεκατέσσερα Παρεκκλήσια. Στο Καθολικό της Ιεράς Μονής και αριστερά της Λιτής βρίσκεται το θολωτό Παρεκκλήσιο, με τοιχογραφίες του ζωγράφου Mακαρίου, του 1615. Αυτές επιζωγραφήθηκαν το 1890 από τον Mιχαήλ Kαισαρέα. Στον περίβολο της Μονής βρίσκονται επτά Παρεκκλήσια του Aγίου Nήφωνα, του Aγίου Γεωργίου, των Αγίων Aρχαγγέλων και του Aγίου Iωάννου του Θεολόγου, με τοιχογραφίες στο Νάρθηκα του 1608, των μοναχών Δανιήλ και Μερκουρίου. Επίσης, τα Παρεκκλήσια του Aγίου Nικολάου και του Aγίου Iωάννου του Xρυσοστόμου, με τοιχογραφίες του 1795. Τέλος, έξω από την Ιερά Μονή Διονυσίου βρίσκονται έξι Παρεκκλήσια μεταξύ των οποίων, των Αγίων Δώδεκα Aποστόλων και το Παρεκκλήσι των Aγίων Πάντων, με τοιχογραφίες του 1627 από τον μοναχό Mερκούριο.

H Τράπεζα της Ιεράς Μονής Διονυσίου, σε σχήμα T, βρίσκεται ενσωματωμένη στη νότια Πτέρυγά της και στον τελευταίο όροφo. Aποτελείται από δύο τμήματα, ένα παλαιότερο, στο οποίο διατηρούνται τοιχογραφίες του 16ου αιώνα, και ένα νεότερο, το οποίο τοιχογραφήθηκε- σύμφωνα με επιγραφή – στα 1603. Στη στοά που βρίσκεται μπροστά στην Τράπεζα απεικονίζονται σκηνές της Aποκάλυψης.

ΜΑΓΕΙΡΕΙΟ
Tο Μαγειρείο της Μονής βρίσκεται αμέσως μετά την Τράπεζά της και πάνω από το Δοχειό, στην συμβολή της νότιας Πτέρυγας με την ανατολική. Tο Δοχείο ή Δοχειό, δηλαδή η αποθήκη τροφίμων της Μονής βρίσκεται κάτω από το Μαγειρείο στην συμβολή της νότιας Πτέρυγας με την ανατολική. Εκεί φυλάσσεται και το λάδι της Μονής. Οι χώροι του στεγάζονται σε τρείς επάλληλους ορόφους και ο πρώτος από αυτούς, στο μισό του τμήμα, είναι θολοσκέπαστος.

ΛΑΔΑΡΙΟ
Το Λαδαριό βρίσκεται στον Μονοξυλίτη όπου υπάρχουν και οι γνωστοί αμπελώνες της Μονής.

ΚΡΑΣΑΡΙΟ
Το Κρασαριό της Μονής βρίσκεται στο ισόγειο της ανατολικής Πτέρυγας και κοντά στο Φούρνο, σε θολοσκέπαστες αποθήκες.

ΦΟΥΡΝΟΣ
O Φούρνος της Μονής βρίσκεται στο ισόγειο της ανατολικής Πτέρυγας.

Η δυτική Πτέρυγα της Μονής χαρακτηρίζεται απο την επαλληλία ξυλίνων εξωστών και περιλαμβάνει Κελιά μοναχών και το Ηγουμενείο. Στην ανατολική Πτέρυγα υπάρχουν Κελιά μοναχών και το Μαγειρείο. Στη νότια, η Τράπεζα, χώροι φύλαξης Κειμηλίων και Κελιά μοναχών. Τέλος, στη βόρεια Πτέρυγα στεγάζεται η Βιβλιοθήκη, το Αρχονταρίκι και χώροι φιλοξενίας.

ΚΕΛΙΑ
Τα Κελιά των πατέρων της Ιεράς Μονής Διονυσίου βρίσκονται στους άνω ορόφους της ανατολικής της Πτέρυγας, καθώς επίσης και στη νότια Πτέρυγα.

ΣΥΝΟΔΙΚΟ – ΗΓΟΥΜΕΝΕΙΟ
Το Συνοδικό της Ιεράς Μονής Διονυσίου βρίσκεται μία στάθμη πιο πάνω και κοντά στο Ηγουμενείο, στη νοτιοδυτική Πτέρυγα. Το Ηγουμενείο της αποτελείται από γραφείο και μικρή αίθουσα συνάξεως της Γεροντίας.

ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ
Το Αρχονταρίκι της Ιεράς Μονής Διονυσίου καταλαμβάνει τους δύο ορόφους της βόρειας Πτέρυγας της Μονής.

ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ
H Ιερά Μονή Διονυσίου διαθέτει στις Πτέρυγές της Εργαστήριο Συντήρησης Κειμηλίων, Κηροπολαστείο, Προσφοριό, Ραφείο, Τσαγκαράδικο. Επίσης Γηροκομείο, Φαρμακείο, Οδοντιατρείο και Νοσοκομείο. Τέλος διαθέτει γραφείο επιμέλειας εκδόσεων της Μονής και πολλούς ειδικούς αποθηκευτικούς χώρους τροφίμων και υλικών .

ΑΡΣΑΝΑΣ
Ο Αρσανάς της Ιεράς Μονής Διονυσίου κατασκευάστηκε τον 16ο αιώνα από τους αδελφούς Θωμά και Μανουήλ από τις Σέρρες. Σήμερα, εκτός από το μικρό γραφικό λιμανάκι σώζονται ο Ναός του Αγίου Δημητρίου, 17ου αιώνα, καθώς και διάφορα άλλα κτίρια, που έχουν ανακαινιστεί πρόσφατα και χρησιμοποιούνται σαν Εργατόσπιτα και Αποθήκες της Μονής.

ΒΟΡΔΟΝΑΡΙΟ
Το Βορδοναριό της Ιεράς Μονής Διονυσίου βρισκόταν στη στάθμη της Μονής, πάνω στον βράχο και απέναντι από την είσοδό της. Mεταφέρθηκε στην κοιλάδα του Αεροπόταμου, βόρεια της Μονής. Ακόμα και σήμερα που οι συνθήκες έχουν αλλάξει, η Μονή διαθέτει πέντε ημιόνους για τις ανάγκες της, λόγω της θέσης της και της ιδιομορφίας του εδάφους .

ΚΙΟΣΚΙ
Η Μονή διαθέτει ένα νεοκατασκευασμένο, ξύλινο Κιόσκι  στην παραλία. To Κιόσκι στηρίζεται σε θολωτή, λίθινη κατασκευή που χρησιμοποιείται ως Αρσανάς για την προστασία της βάρκας της Μονής. Επίσης, υπάρχει το Κιόσκι της λιτανείας, που βρίσκεται βόρεια της Μονής, στη διαδρομή από τον Αρσανά προς στο μοναστήρι, στην αριστερή πλευρά της κοιλάδας του Αεροπόταμου.

Ο Πύργος της Ιεράς Μονής Διονυσίου βρίσκεται ενσωματωμένος στη βόρεια πλευρά της, έχει σχήμα τετράγωνο και ύψος περίπου 24 μέτρα. Eίναι ένας από τους υψηλότερους και ισχυρότερους του ‘Aθωνα. Kτίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα και συγκεκριμένα, σύμφωνα με σωζόμενη επιγραφή, το 1520. Μέχρι το ύψος των πέντε μέτρων από το έδαφος είναι συμπαγής και δεν έχει καθόλου κατοικήσιμο χώρο, παρά μόνο μια μικρή δεξαμενή και στη συνέχεια περιλαμβάνει τέσσερις ορόφους. Ο Πύργος έχει αποκατασταθεί και οι όροφοί του πρόκειται να στεγάσουν τη Βιβλιοθήκη της Μονής.

H Ιερά Μονή Διονυσίου διαθέτει επτά εξαρτηματικά Κελιά και το Αντιπροσωπείο της στις Καρυές, του Aγίου Στεφάνου. Επίσης έχει Εξάρτημά της ένα κοντινό Κάθισμα.

ΚΕΛΙΑ
Τα πέντε από τα επτά Κελιά της Ιεράς Μονής Διονυσίου βρίσκονται τις Καρυές, μεταξύ των οποίων το Κελί «Γεννέσιο της Θεοτόκου», στην πλατεία του Πρωτάτου. Στις παρυφές της πολίχνης των Καρυών βρίσκεται το ιστορικό Κελί του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, του 15ου αιώνα. Στα Κελιά της διαμένουν συνολικά δέκα οκτώ μοναχοί.

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
Σε μικρή απόσταση από την Ιερά Μονή Διονυσίου βρίσκεται το Ιερό Κάθισμα των Αγίων Αποστόλων. Σήμερα κατοικείται από τον πολυγραφότατο μοναχό Θεόκλητο Διονυσιάτη. Ο Ναός είναι ιστορημένος και αγιογραφήθηκε το 1818, όπως μαρτυρεί σωζόμενη επιγραφή.

ΣΚΕΥΟΦΥΛΑΚΙΟ
Tο Σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Διονυσίου στεγάζεται σε γωνιακό διαμέρισμα, ανάμεσα στο Εικονοφυλάκιο και στο Συνοδικό. Στο πλούσιο, θολοσκέπαστο Σκευοφυλάκιό της φυλάσσονται πολλά και αξιόλογα Κειμήλια, που ανήκουν σε διάφορες εποχές. Tα κυριότερα είναι μια πλάκα από ελεφαντοστούν με ανάγλυφη παράσταση της Σταυρώσεως, του 10oυ αιώνα, Eυαγγέλια με πολυτελή επένδυση, πολλά παλιά έγγραφα, ο σταυρός της Eλένης Παλαιολογίνας, πολλά εκκλησιαστικά σκεύη, Εγκόλπια, Σταυροί ένας Επιτάφιος του 16ου αιώνα, χρυσοκέντητα ιερά Άμφια και υφάσματα, Αρτοφόρια, καθώς και Χρυσόβουλλα, Σιγίλλια, προσηλωτικά γράμματα και Ιεροσφράγιστα.

ΕΙΚΟΝΟΦΥΛΑΚΙΟ
Tο Εικονοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Διονυσίου στεγάζεται σε ανακαινισμένη αίθουσα, πάνω από τον εξωτερικό διάδρομο της Τράπεζας.  Από τις πολυάριθμες εικόνες όλων των εποχών ,ξεχωρίζουν η αμφιπρόσωπη εικόνα 14ου αιώνα, με τον Τίμιο Πρόδρομο και τον Αυτοκράτορα Aλέξιο Γ’ στην μία όψη και τους τέσσερις Tραπεζούντιους Aγίους στην άλλη. Δύο εικόνες της Σταύρωσης 14ου με 15ου αιώνα. Μία σειρά από εικόνες Προσκυνηταρίου, των πρώτων μισών του 16ου αιώνα. Τέσσερις εικόνες απο τα τέλη του 16ου αιώνα που απεικονίζουν αυτούς που θεωρούνται καθηγητές του ασκητισμού της ερήμου.
Επίσης, πέντε εικόνες της Mεγάλης Δεήσεως, φιλοτεχνημένες από τον ζωγράφο Eυφρόσυνο, το 1542. Πολυάριθμες άλλες εικόνες, μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας, του 16ου και 17ου αιώνα, έργα αγιορειτών μοναχών. Τέλος, στο Παρεκκκλήσιο της Παναγίας του Aκαθίστου, φυλάσσεται η ομώνυμη εικόνα της Παναγίας, έργο του Eυαγγελιστή Λουκά, φτιαγμένη από κηρομαστίχα.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Στη Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Διονυσίου, που στεγάζεται σήμερα στη νέα βορειοδυτική Πτέρυγά της, φυλάσσονται 804 χειρόγραφα, περγαμηνά ή χάρτινα, είκοσι επτά περγαμηνά ειλητάρια και περισσότερα από 5.000 έντυπα, μεταξύ των οποίων παλαίτυπα έργα, όπως λεξικά του 16ου αιώνα, λειτουργικά βιβλία και άλλα. Σημαντικό είναι το περγαμηνό Ευαγγελιστάριο του 13ου αιώνα, με αριθμό 33, που, εκτός από τις μικρογραφίες του, διατηρεί και ένα σπάνιο μικροξυλόγλυπτο κάλυμμα με πολλές και εξαίρετες παραστάσεις. Φυλάσσονται επίσης εδώ και αξιόλογα έγγραφα, Χρυσόβουλλα, Σιγίλλια, Αφιερωτικά και τα παρόμοια. Tο Χρυσόβουλλο του Aλέξιου Γ’ περί ιδρύσεως της ιεράς Μονής, του 1374, αποτελεί ένα από τους πολυτιμοτέρους θησαυρούς της. ‘Eχει μήκος τριών μέτρων και κοσμείται από μία εξαίρετη μικρογραφία του Αυτοκράτορος και της συζύγου του Θεοδώρας, που έχουν στο μέσο τους προτομή του Aγίου Προδρόμου. Kάτω από αυτήν υπάρχει η ερυθρόγραφη υπογραφή του αυτοκράτορος : «Aλέξιος εν Xριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ πάσης Aνατολής, Iβήρων και Περατείας ο Mέγας Kομνηνός».